در این رابطه دو دسته روایت در کتب اهل سنت نقل شده است: یک دسته امام مهدی علیه السلام را از نسل امام حسن علیه السلام ذکر می کنند و دسته ی دیگر از نسل امام حسین  علیه السلام.

برهان الدین حلبی می نویسد:

«در روایات وارد شده است که عیسی علیه السلام همراه مهدی علیه السلام خروج می کند و در کشتن دجال به ایشان کمک می کند و نیز آمده است که مهدی علیه السلام از عترت پیامبر صلی الله علیه وآله و از فرزندان فاطمه علیها السلام است. بعضی ها گفته اند از نسل حسین علیه السلام است و بعضی نیز گفته اند از نسل حسن علیه السلام است.»[1]   

اما دو نکته ی مهم را در این موضوع باید در نظر داشت:

نکته ی اول: امکان و احتمال بالای تصحیف و تحریف در تبدیل حسین به حسن .

نکته ی دوم: قابلیت جمع بین این روایات ؛ زیرا مادر امام باقر علیه السلام، فرزند امام حسن مجتبی علیه السلام است.[2]

ملا علی قاری حنفی گفته است:

«پیامبر صلی الله علیه وآله فرموده اند: مهدی علیه السلام از ما اهل بیت است. در مورد اینکه ایشان از فرزندان حسن علیه السلام است یا حسین علیه السلام اختلاف شده و ممکن است بین دو نسب حسن و حسین (علیهما السلام) جمع بکند و از نسل هر دو باشد و به احتمال زیاد از سمت پدر حسنی و از سمت مادر حسینی است، از روی قیاس با آنچه که در فرزندان ابراهیم علیه السلام اتفاق افتاد (تمام پیامبران از نسل حضرت اسحاق بودند و در عوض پیامبر خاتم از نسل حضرت اسماعیل).»[3]

شارحان سنن ابن ماجه (سیوطی و دیگران) نیز همین مطلب را از او نقل کرده و تلویحا پذیرفته اند.[4]

عظیم آبادی هم در شرح سنن ابی داود همین سخن را گفته و سپس به سخن قاری استناد کرده است.[5]

و حتی طبرانی این مطلب را از رسول خدا صلی الله علیه وآله نقل کرده است:

علی هلالی صحابی می گوید: در زمان بیماری رسول خدا صلی الله علیه وآله که در آن از دنیا رفتند ، بر ایشان وارد شدم که در آنجا به حضرت فاطمه علیها السلام فرمودند:

«... و دو سبط این امت از ماست و آن حسن و حسین ‏علیهما السلام دو فرزندت هستند و آنها دو آقای جوانان اهل بهشت هستند. به خدایی که مرا به حق مبعوث به رسالت فرمود، پدرشان علی علیه السلام بهتر از آن دو است. ای فاطمه! به خدایی که مرا به حق برانگیخت، مهدی این امت از این دو می ‏باشد.»[6]

بررسی روایات حسنی

سند اول:

«امیرمومنان علیه السلام به فرزند خویش حسن علیه السلام نگاه کرده و فرمود: پسر من سرور است، همانطور که پیامبر صلی الله علیه وآله او را چنین لقب داد، و از نسل او مردی بیرون می آید که نام او نام پیامبر شماست، و در اخلاق شبیه او است، اما در ظاهر به او شباهت ندارد، سپس قصه ای فرموده و گفتند: او زمین را پر از عدل می کند.»[7]

البانی در چندین کتاب خود این روایت را به دو دلیل تضعیف کرده است؛ از جمله در کتاب سلسة الاحادیث الضعیفة، بعد از تضعیف روایتی از ترمذی می گوید:

«قبل از پایان کتابت درباره این روایت، ناچارم از یک شاهد برای این روایت که در سنن ابو داود یافته ام، یاد آوری کنم، در سند این روایت، انقطاع و جهالت (راوی) وجود دارد؛ پس دل من به آن اطمینان نمی کند. ابو داود گفته: برای من از مغیره روایت شد... خطابی بعد از نقل این روایت در کتاب المعالم گفته: این روایت منقطع است؛ ابو اسحاق سبیعی علی علیه السلام را تنها یکبار دیده است و همچنین ابو داود گفته که برای من از هارون روایت شد.

من (ألبانی) می گویم: یعنی نام استاد ابوداود در این روایت برده نشده است؛ پس او مجهول است و همچنین ابواسحاق دچار اختلال شده و شعیب بن خالد نیز در زمره کسانی که قبل از اختلال از او روایت نقل کرده اند، ذکر نشده است.»[8]

سند دوم:

نعیم بن حماد می نویسد:

«بیش از یک نفر برای ما از ابن عیاش حدیث کرد که او از کسی که برایش حدیث کرد نقل کرد از محمد بن جعفر و او از علی بن ابی طالب علیه السلام که فرمود: پیامبر صلی الله علیه وآله امام حسن علیه السلام را سید لقب داد، و از نسل او مردی بیرون می آید که نام او نام پیامبر شماست، و زمین را پر از عدل می کند همانطور که از ظلم و جور پر شده است.»[9]

سند این روایت ضعیف است؛ چون معلوم نیست چه کسانی این روایت را از ابن عیاش نقل کرده اند و نیز معلوم نیست ابن عیاش از چه کسی نقل کرده است!

سند سوم:

«وعن الأعمش عن أبی وائل ، قال : نظر علی إلى الحسن علیهما السلام ، فقال : إن ابنی هذا سید ، کما سماه رسول الله صلی الله علیه وآله سیخرج من صلبه رجل باسم نبیکم ، یملأ الأرض عدلا کما ملئت ظلما وجورا.»[10]

سند این روایت نیز نامعتبر است؛ زیرا مقدسی سلمی، متوفای 685 هـ و اعمش، متوفای 148 هـ است و واسطه ی بین آنها مجهول است.

نگاهی به روایات حسینی و اقوال علمای اهل سنت

1. امیرالمومنین علیه السلام

ابن ابی الحدید معتزلی می نویسد:

«علی علیه السلام از مهدی علیه السلام یاد کرد و فرمود: او از اولاد حسین (علیه السلام) است، سپس اوصاف او را بیان کرد و فرمود: پیشانیش روشن و بینی اش باریک، شکمش عریض، رانش پهن، میان دندانهایش باز و خالى در ران راستش می باشد.

این حدیث را عیناً ( با همین متن من ولد الحسین ) عبدالله بن قتیبه در کتاب غریب الحدیث آورده است.»[11]

اما در کتاب ابن قتیبه دینوری متوفای 276 هـ که اکنون در دست ماست، «الحسین» به «الحسن» تبدیل شده است ![12]

اما تعدادی دیگر از علمای اهل سنت نیز شهادت داده اند که این روایت، با لفظ «الحسین» است:

1. ابومنصور ازهری متوفی 370 هـ

«وروی عن علی کرم الله وجهه أنه ذکر المهدی من ولد الحسین فقال : وأنه یکون : أزیل الفخذین ، أراد أنه متزایل الفخذین وهو الزیل بمعنى التزیل.»[13]

2. ابوعبید هروی متوفی 401 هـ

«و فی حدیث علی رضی الله عنه : انه ذکر المهدی و انه یکون من ولد الحسین و انه ازیل الفحذین.»[14]

3. ابوالحسن علی المرسی متوفی 458 هـ

«وفی حدیث علی رضی الله عنه ؛ أنه ؛ ذکر المهدی ، وأنه یکون من ولد الحسین ، . . . أزیل الفخذین . حکاه الهروی فی الغریبین.»[15]

4. ابن منظور متوفی 711 هـ

«وفی حدیث علی کرم الله وجهه أنه ذکر المهدی وأنه یکون من ولد الحسین أجلى الجبین أقنى الأنف أزیل الفخذین أفلج الثنایا بفخذه الأیمن شامة.»[16]

5. بدر الدین حنبلی البعلی متوفای 777 هـ

«وروى عن علی رضی الله عنه أنه قال المهدى من ولد الحسین.»[17]

2. عبد الله بن عمرو

نعیم بن حماد با سندش از عبد الله بن عمرو روایت کرده است که گفت:

«از سمت مشرق، مردی از فرزندان حسین (علیه السلام) خارج می شود که اگر کوه در مقابل او بایستد، آن کوه را منهدم کرده و از میان آن راهی باز میکند.»[18]

سند این روایت معتبر است.[19]

3. حذیفة بن یمان

سلمی شافعی می نویسد:

«از حذیفه روایت شده است که گفت: پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله خطبه ای خواند و هر آنچه که اتفاق می افتد را بیان نمود و سپس فرمود: اگر تنها یک روز از عمر دنیا باقی مانده باشد، خداوند آن روز را آنقدر طولانی خواهد نمود که مردی از فرزندان من که نام او همنام من است خروج کند. سلمان بلند شد و گفت : ای رسول الله ! این مرد از کدام یک از فرزندانت است؟ پیامبر صلی الله علیه وآله فرمودند: از این فرزندم و با دست به پشت حسین علیه السلام زد.»[20]

محب الدین طبری متوفای 694 هـ بعد از نقل روایاتی درباره ی فاطمی بودن حضرت مهدی علیه السلام، همین روایت فوق را نقل کرده و سپس می نویسد:

«باید آنچه از روایات مطلقی که قبلا بیان شد را بر این روایت مقیّد حمل نمود.»[21]

همین روایت را گنجی شافعی با ذکر سند آورده و آن را حسن دانسته است.[22]

4. ابو سعید خدری

گنجی شافعی از کتاب الجرح والتعدیل دارقطنی (متوفای 385 هـ ) چنین نقل می کند:

«اى فاطمه! خداوند به ما اهل بیت علیه السلام شش ویژگى داده است که هیچ یک از پیشینیان و آیندگان غیر از ما به آن نخواهند رسید:

 پیامبر ما بهترین پیامبران است و او پدر تو است، و وصى ما بهترین اوصیاء است و او شوهر تو است، شهید ما برترین شهید است و او عموى تو حمزه است، از ما است آن کسى که دو بال دارد و هر وقت بخواهد در بهشت پرواز مى‌کند و او جعفر است، از ما است دو سبط این امت و آن‌ها دو فرزند تو است و مهدى این امت از ما است،‌ همان کسى که عیسى بن مریم پشت سر او نماز مى‌خواند. سپس دست بر شانه حسین علیه السلام نهاد و فرمود: مهدى علیه السلام از نسل او است.

می گویم: این روایت را دارقطنى صاحب و جرح و تعدیل این گونه نقل کرده است.»[23]

 امر تسری حنفی نیز همین مطلب را نقل کرده است.[24]

5. علمای اهل بیت علیهم السلام

یوسف مزّی، متوفای 742 که از بزرگان علم رجال اهل سنت است ، می نویسد:

«داود بن عبدالله جعفری از دراوردی از پسر برادر زهری نقل میکند: من و عبدالله بن حسن بن حسن (که برای پسرش ادعای مهدویت کرد) در شهر مدینه در مجلسی نشسته بودیم و سخن از مهدی علیه السلام کردیم. عبدالله بن حسن گفت: مهدی از فرزندان حسن بن علی (علیهما السلام) است. گفتم: علمای اهل بیت شما از این حرف ابا دارند ( آن را قبول ندارند ). عبدالله گفت: به خدا قسم، مهدی از فرزندان حسن بن علی (علیهما السلام) و به طور خاص فرزند من است.»[25]

یعنی طبق کتب اهل سنت نیز در آن زمان، ائمه اطهار علیهم السلام قائل به این بودند که حضرت مهدی علیه السلام از فرزندان امام حسین علیه السلام است.

بنابراین روشن شد که این نظر مشهور میان اهل سنت که امام مهدی علیه السلام از نسل امام حسن علیه السلام است، پایه و اساس محکمی نداشته و احتمالا علمای ایشان صرفا به خاطر مغایر بودن این نظر با نظر شیعه، آن را پذیرفته اند.