در کتب اهل سنت دو روایت اساسی نقل شده که در بحث اثبات امامت در قرآن بسیار اهمیت دارد؛ یکی باطن داشتن قرآن و محتاج تفسیر و مفسر بودنش و دیگری همردیفی سنت با قرآن. روایاتی نیز درباره ی امر و توصیه ی پیامبر صلی الله علیه وآله به نوشتن احادیث نبوی وارد شده است.

یکم: قرآن ظاهر و باطن دارد

طبق روایات صحیح اهل سنت، قرآن ظاهر و باطن دارد و سنت همراه آن نازل شده است.

رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند: «قرآن در هفت حرف نازل شده است که برای هر آیه‌ای از آن ظاهر و باطنی است.»^[[1]]

این روایت را ابن حبان در صحیحش نقل کرده و شعیب الارنؤوط سندش را حسن دانسته است^[[2]] و نیز ابویعلی موصلی در مسندش نقل کرده و سلیم حسین اسد^[[3]] و شعیب الارنؤوط سندش را تصحیح کرده اند.^[[4]]

عبد الرئوف مناوی در شرح خود درباره مطالبی که سیوطی در الجامع الصغیر آورده است، می‌گوید:

«قرآن در هفت حرف نازل شده است که برای هر حرفی از آن ظاهر و باطنی هست. ظاهر آن چیزی است که تاویل و شناخت آن به سادگی قابل فهم و برداشت می‌باشد و باطن آن چیزی است که تفسیر و محتوای آن آشکار و ظاهر نیست.»^[5]

ابن تیمیه نیز بطن داشتن قرآن را مسلّم دانسته و گفته است:

«اگر باطن قرآن با ظاهر آن مخالفت نداشته باشد، نمی‌توان گفت که به خاطر مخالفت باطن با ظاهر معلوم، باطل است؛ آنگاه اگر حقانیت مطلب دانسته شد، قبول می‌شود و اگر بطلان آن دانسته شد، رد می‌شود.»^[6]

دوم: سنت همراه قرآن نازل شده است

همچنین رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند: «بدانید که به من کتاب داده شده و مانند آن همراهش است.»^[[7]]

این روایت را احمد بن حنبل نقل کرده و شعیب الارنؤوط^[[8]] و ألبانی^[[9]] سندش را تصحیح کرده اند.

علمای عامه تصریح کرده اند که مراد از «ومثله معه» سنت است:

عبد العزیز بن باز

عبد العزیز بن باز، مفتی سابق عربستان سعودی، درباره ی حدیث فوق می گوید:

«این حدیث از احادیث صحیح و ثابت از پیامبر صلی الله علیه وآله است و معنی این فرمایش آن حضرت که: «و مانند آن همراهش است» این است که خداوند وحی دیگری به حضرت اعطا کرده اند و آن سنت است که قرآن را تفسیر می کند و معنایش را روشن می سازد.»^[[10]]

ابن قیّم جوزیه

ابن قیم جوزیه (شاگرد ابن تیمیه) در مورد عذاب قبر (که به صورت مستقیم و صریح در قرآن از آن سخنی گفته نشده) کلام جالبی دارد و می گوید:

«مساله ی هشتم: قول سوال کننده که حکمت این که عذاب قبر با وجود نیاز شدید به دانستنش در قرآن ذکر نشده است چیست تا از آن بر حذر بدارد و بترساند؟ که جواب را از دو جهت می دهیم: مجمل و مفصل.

 اما پاسخ مجمل این که خداوند دو نوع وحی بر پیامبر صلی الله علیه وآله نازل کرده و بر بندگانش ایمان و عمل به آنها را واجب گردانیده است و آن قرآن و سنت است و خداوند فرموده است: ((و خداوند بر تو کتاب و حکمت را نازل کرد.))[11] و در آیه ی دیگر فرموده است: ((اوست آن که در میان درس ناخوانده‌ها پیامبرى از خودشان برانگیخت که آیات او را بر آنها مى‌خواند و پاکشان مى‌سازد و کتاب و حکمتشان مى‌آموزد، و حقا که از پیش در گمراهی آشکارى بودند))[12] و نیز فرموده است: ((آنچه را در خانه‌های شما از آیات خداوند و حکمت و دانش خوانده می‌شود یاد کنید.))[13]و منظور از کتاب، قرآن و منظور از حکمت، سنت است به اتفاق سلف. و وجوب تصدیق و ایمان به آنچه پیامبر صلی الله علیه وآله از جانب خدا به آن خبر داده است (یعنی احادیث نبوی) مانند وجوب ایمان به چیزی است که خداوند از زبان پیامبر صلی الله علیه وآله به آن خبر داده است و این، اصلی مورد اتفاق بین مسلمانان است و جز غیر مسلمان آن را انکار نمی کند و پیامبر صلی الله علیه وآله فرموده است: «به من کتاب داده شده است و مانند آن همراهش است».»^[14]

ابن عثیمین

وی در پاسخ به اشکال کسانی که می گویند چطور خداوند در قرآن فرموده است: «این قرآن بیانگر همه چیز است» ، حال آنکه حتی تعداد نمازهای پنجگانه و تعداد رکعات هر کدام از آن ها در قرآن نیامده، سنت را یکی از دو وحی دانسته است:

«خداوند متعال در کتابش برای ما بیان فرموده اند که بر ما واجب است که هر چه پیامبر صلی الله علیه وآله فرموده است را اخذ کنیم و آیات ((هرکس از رسول اطاعت کند ، از خدا اطاعت کرده است)) و ((هر آنچه که رسول به شما داد بگیرید و از هر آنچه که شما را از آن نهی کرد ، بپرهیزید)) بر این امر دلالت دارند. پس هر آنچه سنت آن را بیان کرده است، قرآن بر آن دلالت دارد؛ چرا که سنت یکی از دو قسمت وحی است که خداوند آن را بر پیامبرش نازل کرده و آن را به او آموخته است، همانطور که خداوند فرموده است: ((و خداوند بر تو کتاب و حکمت را نازل فرمود)) و بر این مبنا هر آنچه در سنت آمده، در واقع در قرآن آمده است.»^[15]

وی همچنین در تفسیر آیه ی 59 سوره ی نساء می گوید:

« 3- اطاعت از پیامبر صلی الله علیه وآله به صورت استقلالی واجب است و پیروی از پیامبر صلی الله علیه وآله مانند پیروی از خداوند است بنا بر قول خداوند که: ((از خدا اطاعت کنید و از رسول اطاعت کنید))؛ چرا که خداوند دوباره فعل ((اطاعت کنید)) را آورده است و اطاعت از پیامبر صلی الله علیه وآله را به دنبال اطاعت از خداوند قرار نداده است.

4-[این آیه] پاسخ به کسی است که به سنت کافر است و می گوید: بجز آنچه در قرآن آمده است را قبول نمی کنیم؛ چرا که خداوند اطاعت از پیامبر را به صورت مستقل قرار داده [و به آن امر کرده است] و حقیقت آن است که کسی که چنین کلامی را می گوید (یعنی فقط قرآن)، از آنچه در قرآن آمده پیروی نمی کند؛ چون که قرآن امر کرده که از پیامبر صلی الله علیه وآله پیروی شود و فرموده است: ((بگو: ای مردم! من فرستاده خدا به سوی همه شما هستم؛ همان خدایی که حکومت آسمانها و زمین از آن اوست؛ معبودی جز او نیست؛ زنده می‌کند و می‌میراند؛ پس ایمان بیاورید به خدا و فرستاده‌اش، آن پیامبر درس نخوانده‌ای که به خدا و کلماتش ایمان دارد؛ و از او پیروی کنید تا هدایت یابید)) (اعراف: 158) و نگفته است از پیامبر در صورتی پیروی کنید که اصل آن در قرآن باشد؛ بلکه [پیروی از پیامبر] امری عام است.»^[16]

سوم: طلب مغفرت پیامبر (ص) برای ناقلان احادیث نبوی

ابن حبان در صحیحش با دو سند روایت کرده است که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند:

«خدا بیامرزد مردی را که سخنی از من بشنود و نگاهدارد تا به دیگری برساند.»

شعیب الارنؤوط در تحقیق کتاب صحیح ابن حبان، یکی از طرقش را صحیح^[[17]] و دیگری را حسن^[[18]] دانسته است.

چهارم: امر پیامبر (ص) به نوشتن احادیث

احمد بن حنبل در مسندش با سند صحیح (طبق نظر ارنؤوط)^[[19]] از عبدالله بن عمرو بن عاص روایت کرده است که گفت:

«من هر چیزی که از رسول خدا صلی الله علیه وآله می شنیدم، می نوشتم و قصد داشتم که آن ها را حفظ کنم؛ پس قریش من را نهی کردند و گفتند: تو هر چیزی که از رسول خدا صلی الله علیه وآله می شنوی، می نویسی، در حالی که رسول خدا صلی الله علیه وآله هم بشر است و در حالت خشم و رضا سخن می گوید! پس من از نوشتن دست کشیدم و آن را به رسول خدا صلی الله علیه وآله یادآور شدم. پس حضرت فرمود: بنویس، قسم به کسی که جان من در دست اوست، از من جز حق خارج نمی شود.»^[[20]]

البانی نیز این روایت را در کتاب السلسلة الصحیحة آورده است.[21]