عثمان در جنگ بدر حاضر نبود و در جنگ احد هم که حاضر بود، فرار کرد. در دیگر جنگ هایی هم که حاضر بوده، دلیری و دلاوری از او دیده نشده است.

فرار عثمان در جنگ احد، از مسلّمات است و حتی در صحیح بخاری نیز آمده است، که ما به چند روایت معتبر السند اشاره می کنیم.

روایت اول:

بخاری در صحیحش از عثمان بن موهب روایت کرده است که گفت:

«مردی برای حج آمده بود که دید عده ای [در جایی] نشسته اند. گفت: اینها چه کسانی هستند؟ گفتند: آنها از قریش هستند. او گفت: بزرگ و شیخ آنها کیست؟ گفتند: عبدالله بن عمر. او گفت: ای ابن عمر! من درباره امری از تو سؤال می کنم؛ پس پاسخم گو. تو را قسم به حرمت این کعبه، آیا می دانی که عثمان در روز احد فرار کرد؟ ابن عمر گفت: بله. او گفت: آیا می دانی که او در جنگ بدر غایب بود؟ ابن عمر گفت: بله. او گفت: آیا می دانی در بیعت رضوان نیز غایب بود و در آن حضور نداشت؟ ابن عمر گفت: بله. او گفت: الله اکبر. ابن عمر گفت: پیش بیا تا برایت مشخص سازم (علت این وقایع را). درباره فرار او در احد، پس من شهادت می دهم که خدا از او درگذشت ... .»^[[1]]

روایت دوم:

بخاری همچنین در صحیحش از نافع روایت کرده است که:

«شخصی نزد عبد الله بن عمر آمد و گفت: ای ابا عبد الرحمان ... نظرت در مورد علی ^{_{علیه السلام}} و عثمان چیست؟ ابن عمر گفت: اما عثمان، خداوند از گناه او ( فرارش در جنگ احد ) درگذشت ؛ ولی شما دوست ندارید که او را ببخشید؛ اما علی ^{_{علیه السلام}}؛ پس او پسر عموی رسول خدا n و داماد او است.»^[[2]]

احمد بن حنبل این روایت را با سندی دیگر در کتاب فضائل الصحابه، اینگونه نقل کرده است:

«علاء بن عرار گوید: از ابن عمر درباره ی علی _{^{علیه السلام}} و عثمان پرسیدم. پس گفت: اما علی _{^{علیه السلام}}، پس این خانه اش است و به غیر از آن، چیز دیگری به تو نمی گویم (همین قدر در شناخت او بس است) و اما عثمان؛ پس او بین خودش و خدای عروجل مرتکب گناه بزرگی شد که آمرزیده شد و در میان شما مرتکب گناه کوچکی شد که او را کشتید.»^[[3]]

وصی الله بن محمد عباس در تحقیق این کتاب، در پاورقی، بعد از تصحیح سند این روایت، تصریح کرده که مراد از گناه بزرگی که عثمان مرتکب شده، فرارش در جنگ احد است؛ همانطور که خداوند در آیه ی 155 سوره آل عمران فرموده است.^[[4]]

همین روایت را نسائی نیز در سننش با عبارت « وأما عثمان فإنه أذنب ذنبا عظیما یوم التقى الجمعان» یعنی «عثمان در روز جنگ احد، مرتکب گناه بزرگی شد» نقل کرده و محققینش آن را صحیح دانسته اند.^[[5]]

روایت سوم:

احمد حنبل در مسندش با سند حسن (طبق نظر ارنؤوط)^[[6]] از شقیق روایت کرده است که گفت:

«عبد الرحمن بن عوف به ولید بن عقبه برخورد. ولید به او گفت: چرا به امیرالمومنین عثمان جفا روا میداری؟ عبد الرحمن گفت: به او بگو: من در نبرد " عینین " (عاصم توضیح می دهد که مقصود نبرد "احد" است) نگریختم، و از شرکت در نبرد " بدر " خود داری ننمودم و رویه عمر را ترک نکردم. ولید این خبر را به عثمان برد. عثمان گفت: این که گفت من در نبرد " عینین" گریختم، چگونه گناه است، در حالی که خدا از آن در گذشته است وفرموده: ((کسانی که در روز روبرو شدن دو جمعیت با یکدیگر (در جنگ احد)، فرار کردند، شیطان آنها را بر اثر بعضی از گناهانی که مرتکب شده بودند، به لغزش انداخت؛ و خداوند آنها را بخشید.)) (آل عمران: 155)  درباره این که گفت من در نبرد " بدر " حضور نیافتم، از آن جهت بود که رقیه دختر پیامبر خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} را پرستاری می کردم، در همان بیماری اش که منتهی به مرگش شد و پیامبر خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} برایم سهمی معین کرد و هر که پیامبر خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} برایش تعیین سهم نماید، چنان است که حضور و شرکت داشته باشد. درباره این که گفت من رویه عمر را ترک نکرده ام، باید بگویم که نه من یارای پیروی از آن را دارم و نه او. حالا پیشش برو و این مطالب را به او برسان.»^[[7]]

روایت چهارم:

ابوبکر بزار، قریب به مضمون روایت قبلی را با سندی دیگر، از سعید بن مسیب چنین نقل کرده است:

«عثمان صدایش را بر عبدالرحمن بن عوف بلند کرد؛ پس عبدالرحمن به او گفت: به چه چیزت می بالی که صدایت را بر من بلند میکنی؟ در حالی که من در بدر حاضر بودم و تو نبودی و با رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} در بیعت رضوان بیعت کردم و تو بیعت نکردی و در روز احد فرار کردی و من فرار نکردم. پس عثمان گفت: ... و اما سخنت که در روز احد فرار کردم و تو فرار نکردی؛ پس خداوند تبارک و تعالی فرمود:((کسانی که در روز روبرو شدن دو جمعیت با یکدیگر (در جنگ احد)، فرار کردند، شیطان آنها را بر اثر بعضی از گناهانی که مرتکب شده بودند، به لغزش انداخت؛ و خداوند آنها را بخشید.)) (آل عمران: 155) پس چرا گناهی را بر من عیب میگیری که خداوند مرا در مورد آن عفو کرده است؟!»^[[8]]

نور الدین هیثمی بعد از نقل این روایت از بزار، سندش را حسن دانسته است.^[[9]]

روایت پنجم:

ابن اسحاق با سند صحیح^[[10]] از عبدالله بن زبیر روایت کرده است که گفت:

«شنیدم رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} می فرمود: طلحه هنگامی که آن فداکاری را برای رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} انجام داد، بهشت را برای خود واجب کرد، در حالی که مردم از پیش رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} فرار کرده بودند؛ حتی بعضی از آنها به منقا، پایین تر از اعوص، رسیده بودند و عثمان بن عفان، عقبۀ بن عثمان و سعد بن عثمان (دو نفر از انصار) فرار کردند و از بنی زریق رفتند تا به جعلب (کوهی نزدیک مدینه) رسیدند و سه روز در آنجا ماندند و سپس نزد رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} برگشتند و آن حضرت فرمود: به مکان وسیعی رفتید !!»^[[11]]

ابن عبد البر این روایت را با ارسال مسلّم نقل کرده است.^[[12]]

فخر رازی نیز به صراحت می گوید:

«عثمان با دو نفر از انصار به نام‌هاى سعد و عقبه گریخت تا به یک جاى دورى رسیدند و پس از سه روز بازگشتند.»^[[13]]