رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} در آخرین روزهای حیاتشان دستور داد قلم و کاغذی بیاورند تا چیزی بنویسند که امت بعد از ایشان هرگز گمراه نشوند، اما عمر بن خطاب گفت: چیزی برای او نیاورید که درد بیماری بر او غالب گردیده و هذیان می گوید. بین ما قرآن موجود است و کتاب خدا کفایت می‌کند. پس اهل خانه باهم اختلاف و خصومت کردند تا اینکه رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} آن ها را از خانه اش بیرون کرد.

این قضیه را بخاری در 7 جای صحیحش آورده و مسلم، 3 روایت درباره ی آن نقل کرده است.

این واقعه در کتب اهل سنت علاوه بر ابن عباس، با چهار سند که سه سندش معتبر است از جابر بن عبدالله و با سه سند از خود عمر بن خطاب نیز روایت شده است.

آیا واقعاً کسی که اینچنین گستاخانه در برابر رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} می ایستد، اظهار بی ادبی می کند و حضرت را آزرده خاطر می سازد، ایمانی دارد؟!

خداوند متعال مومنان را از نافرمانی از دستور پیامبرش بر حذر میدارد و صریحا اعلام می کند که هرکس چنین کند، گمراه آشکار بوده و جایگاهش جهنم است:

((وَمَا کانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ یکونَ لَهُمُ الْخِیرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ ۗ وَمَنْ یعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِینًا.)) ^[[1]]

«هیچ مرد و زن با ایمانی حق ندارد هنگامی که خدا و پیامبرش امری را لازم بدانند، اختیاری (در برابر فرمان خدا) داشته باشد؛ و هر کس نافرمانی خدا و رسولش را کند، به گمراهی آشکاری گرفتار شده است.»

((وَمَنْ یعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَإِنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا.)) ^[[2]]

 «و هر کس نافرمانی خدا و رسولش کند، آتش دوزخ از آن اوست و جاودانه در آن می‌مانند.»

و در آیه ی دیگر آزار دهندگان پیامبرش را لعنت کرده و برایشان عذاب جهنم را وعده می دهد:

((إِنَّ الَّذِینَ یؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا مُهِینًا)) ^[[3]]

«بى‌گمان، کسانى که خدا و پیامبر او را آزار مى‌دهند، خدا آنها را در دنیا و آخرت لعنت کرده و برایشان عذابى خفت ‌بار آماده کرده است.»

(( َالَّذِینَ یُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ))^[[4]]

 «و کسانى که پیامبر خدا را آزار مى‌رسانند، عذابى پر درد [در پیش‌] خواهند داشت.»

در ادامه این قضیه را به طور مفصل بررسی می کنیم.

همانطور که گفتیم، این قضیه را بخاری در 7 جای صحیحش آورده ^[[5]] و مسلم، 3 روایت درباره ی آن نقل کرده است^[[6]]

یعنی این روایت از حیث سند در بالاترین درجه ی صحت است، ولی چون این مطلب برای پیروان مکتب سقیفه خیلی سنگین است؛ لذا شبهاتی بر سند و دلالت آن مطرح کرده اند که اینجا به مهمترین آنها پاسخ میدهیم.

شبهه ی یکم: این روایت، تنها از ابن عباس که در آن زمان کودک بوده، نقل شده است!

پاسخ:

اولا: ابن عباس، 13 ساله بوده است.

ابن حجر عسقلانی در رد اشکال به روایات ابن عباس به خاطر صغر سنش می نویسد:

«و اما قول دوم مبنی بر اضطراب روایات ابن عباس، مردود است؛ زیرا امکان جمع یا ترجیح وجود دارد؛ آنچه که صحیح می باشد این است که ابن عباس در شعب [ابی طالب] به دنیا آمد و این امر 3 سال قبل از هجرت بوده است و لذا سن ابن عباس در زمان وفات پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}}، 13 سال می باشد و این مطلبی است که اهل سِیَر بر آن قطع دارند و ابن عبدالبر این امر را تصحیح کرده و به سند صحیح از ابن عباس آورده است که او وقتی به دنیا آمد، بنی هاشم در شعب ابی طالب بودند.

این سخن او با دیگر سخنش - ناهزت الاحتلام - یعنی به بلوغ نزدیک شدم تعارضی ندارد و همچنین با دیگر سخنش که مرد را ختنه نمی کردند تا اینکه بالغ شود؛ زیرا این احتمال است که وی بالغ شده و قبل از وفات پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} و بعد از حجة الوداع، او را ختنه کرده اند.

و اما سخن ابن عباس در مورد اینکه من ده ساله بودم، محمول بر الغاء کسر است و احمد بن حنبل از طریق دیگری از ابن عباس روایت کرده است که او در آن زمان (وفات پیامبر اکرم) 15 ساله بوده است و میتوان این روایت را به روایت 13 سالگی او رد نمود؛ یعنی او در میان سال به دنیا آمده است؛ پس کاستی زمان آن جبران می شود؛ مانند اینکه کسی در شوال به دنیا آمده است؛ پس او در سال اول 3 ماه دارد، ولی بر او 1 ساله اطلاق می شود و پیامبر در ماه ربیع الاول از دنیا رفتند؛ پس، از آخر سال 3 ماه دیگر باقی می ماند و بین اینها 13 سال کامل می کند؛ پس هر کس بگوید: 13 سال، 2 سری کسر ماه را نادیده گرفته و هر کس بگوید: 15 سال ، آن 2 سری کسر ماهها را حساب کرده است و خداوند داناتر است.»^[[7]]

ابن حجر عسقلانی در کتاب دیگرش درباره ی سن ابن عباس می نویسد:

«سعید بن جبیر از ابن عباس روایت می کند که پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} وفات نمودند، در حالی که من 13 ساله بودم و از ابن عباس نیز روایت شده که وی ختنه شده بوده و از او روایت شده که 10 ساله بوده و از او روایت است که 15 ساله بوده و این قول را احمد بن حنبل پسندیده و انتخاب کرده است.»^[[8]]

اگر اهل سنت این روایت از ابن عباس را به خاطر سن کمش نپذیرند، در این صورت باید 3835 روایت بدون تکرار از او از مجموع 50054 روایت بدون تکرار اهل سنت؛ یعنی 7.6 درصد کل روایاتشان را کنار بگذارند.^[[9]]

همچنین باید روایات دیگر صغار صحابه را هم کنار بگذارند و نام صحیح را از صحیحینشان بردارند و... .

ثانیا: حدیث قرطاس از جابر بن عبد الله و عمر بن خطاب نیز روایت شده است.

سند اول از جابر:

«جابر بن عبد اللّه انصارى گوید: پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} در بیمارى رحلت خویش فرمود: صحیفه ای بیاورند تا از براى امت نوشته شود که نه هرگز کسى را گمراه کنند و نه گمراه شوند. ولى در خانه یاوه‏ سرایی هایى شد و عمر بن خطّاب سخنانی گفت (در روایت دیگر: بازداشت)؛ پس پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} آن را رها کرد.»^[[10]]

این روایت را ابو یعلی موصلی نقل کرده و حسین سلیم اسد^[[11]] و هیثمی^[[12]] رجال سندش را رجال صحیح، بوصیری همه ی رجال سندش را ثقه^[[13]] و صالحی شامی سندش را صحیح دانسته است.^[[14]]

احمد بن شعیب نسائی در سننش روایتی قریب به سند و متن حدیث فوق آورده و برنامه ی جوامع الکلم حکم به حسن بودن سندش داده است.^[[15]]

سند دوم از جابر:

«جابر می گوید: رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} هنگام وفاتشان صحیفه ای خواستند تا در آن چیزی بنویسند که امت بعد از ایشان گمراه نشوند، ولی عمر بن خطاب با آن مخالفت کرد تا اینکه پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} منصرف شد.»^[[16]]

این روایت را احمد بن حنبل در مسندش نقل کرده و حمزه احمد الزین سندش را تحسین کرده است.^[[17]]

سند سوم از جابر:

«جابر می گوید: رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} هنگام وفاتشان صحیفه ای خواستند تا در آن چیزی بنویسند که امت گمراه نشوند، ولی عمر بن خطاب با آن مخالفت کرد تا اینکه پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} آن را نقض کرد.»^[[18]]

این روایت را ابن الأعرابی نقل کرده و برنامه ی جوامع الکلم حکم به حسن بودن سندش داده است.^[[19]]

سند چهارم از جابر:

«جابر می گوید: رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} هنگام وفاتشان صحیفه ای خواستند تا در آن چیزی بنویسند که امت گمراه نشوند و نه گمراه کنند؛ پس (عمر و یارانش) نزد آن حضرت سر و صد کردند تا اینکه پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} منصرف شد.»^[[20]] 

سند اول از عمر:

«عمر می گوید: در حضور پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} بودیم و میان ما و زنان پرده‏اى بود. رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} فرمود: مرا از هفت مشک آب غسل دهید و صحیفه ای با قلم و دوات بیاورید تا براى شما چیزی بنویسم که پس از آن هرگز گمراه نشوید. پس زنان گفتند: خواسته پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} را برآورید. عمر گوید که من گفتم: ساکت باشید که شما چنانید که چون بیمار مى‏شود اشک مى‏ریزید و چون سلامت است، بر گردنش سوار می شوید. پس پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} فرمود: آن زن ها از شما بهترند.»^[[21]]

سند دوم از عمر:

«عمر می گوید: وقتی پیامبر اکرم _{^{صلی الله علیه وآله}} مریض شدند، فرمودند: برای من صحیفه و دواتی بیاورید تا برای شما نامه ای بنویسم که بعد از آن هرگز گمراه نشوید. پس ما این کار را بسیار ناخوشایند دانستیم. سپس - دوباره - فرمودند: برای من صحیفه و دواتی بیاورید تا برای شما نامه ای بنویسم که بعد از آن هرگز گمراه نشوید.

زنان پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} از پشت حجاب گفتند: آیا نمی شنوید که رسول الله _{^{صلی الله علیه وآله}} چه می گوید؟

پس من ( عمر ) گفتم: شما زنان همانند اطرافیان و دل باختگان یوسف _{^{علیه السلام}} هستید؛ هر وقت پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} مریض می شود، از چشمانتان اشک می ریزد و هر وقت سالم می شود بر گردنش سوار می شوید.

 پس پیامبر اکرم _{^{صلی الله علیه وآله}} فرمودند: آن ها را رها کنید که از شما بهترند.»^[[22]]

سند سوم از عمر :

ابن ابی الحدید معتزلی شافعی بعد از نقل ماجرای گفتگوی عمر با ابن عباس درباره ی حضرت علی _{^{علیه السلام}}، می گوید:

«معنای این حدیث با عبارت دیگر نیز نقل شده و آن این است که (عمر) گفت: پیغمبر _{^{صلی الله علیه وآله}} هنگام بیماری اش اراده کرد به این که حضرت علی _{^{علیه السلام}} را برای خلافت یاد کند؛ اما من به جهت ترس از فتنه و آشوب، از این کار مانع شدم و چون پیغمبر _{^{صلی الله علیه وآله}} از قصد من مطلع شد، خودداری نمود؛ خداوند امتناع می‌کند مگر آنچه را که محتوم نموده است.»^[[23]]

شبهه ی دوم: رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} به شهادت قرآن در آیه ی 158 سوره ی اعراف، امّی؛ یعنی بی سواد بودند و بنابر آیه ی 48 سوره ی عنکبوت، توانایی خواندن و نوشتن نداشتند؛ پس این روایت، ساختگی است.

پاسخ:

اولا:^[[24]] در معنای کلمه ی امّی در میان دانشمندان اختلاف است، اما حتی اگر آن را به معنای بی سوادی بگیریم و بپذیریم که پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} قبل از بعثت توانایی خواندن و نوشتن را نداشتند، دلیلی وجود ندارد که گفته شود بعد از بعثت نیز آن حضرت علم خواندن و نوشتن را مانند علوم دیگر از خداوند دریافت نکرده باشند. 

در قرآن آمده است:

((وَمَا کنتَ تَتْلُو مِن قَبْلِهِ مِن کتَابٍ وَلَا تَخُطُّهُ بِیمِینِک ۖ إِذًا لَّارْ‌تَابَ الْمُبْطِلُونَ)) ^[[25]]

« تو هرگز پیش از این کتابی نمی‌خواندی، و با دست خود (آنچه خوانده بودی را) نمی‌نوشتی، مبادا کسانی که در صدد (تکذیب و) ابطال سخنان تو هستند، شک و تردید کنند.»

که معنای آیه با توجه به نکاتی که می آید، چنین خواهد بود:

 تو ای پیامبر، قبل از قرآن هیچ کتاب آسمانی دیگر را نخوانده بودی تا متأثر از آنها مطالبی را بیان کنی و با خواندن آنها خود را متناسب و سازگار با پیامبر موعود قرار دهی  و مانند گروهی از اهل کتاب هم نبودی که با دست خود چیزهایی بنویسی و آن­ها را از جانب خدا معرفی نمایی که اگر این کار را کرده بودی، مردم و باطل گرایان تو را اینگونه می­شناختند و مورد بهانه آن ها قرار می گرفت.

نکته ی اول: پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} قرآن را به صورت مکتوب نیاوردند تا بی سوادی ایشان دلیل بر معجزه بودن قرآن باشد و این آیه نگفته که پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} نمی توانستند بخوانند و بنویسند؛ بلکه گفته است که ایشان نمی خواندند و نمی نوشتند.

نکته ی دوم: کلمه ی «تتلو» که در این آیه آمده، از ماده ی تلاوت است و بر خلاف کلمه ی قرائت که اعم است، اختصاص به خواندن کتب الهی دارد.^[[26]]

نکته ی سوم:  منظور از کتاب در این آیه، هر کتابی نیست؛ بلکه کتب الهی است به قرینه ی کلمه ی «تتلو» و ضمیر «هـ» در تخطه که اشاره به کتاب دارد، که اگر بپذیریم منظور از کتاب، هرنوع کتاب ونوشته ای باشد، در این صورت معنای آیه این می شود که: «تو ای پیامبر، قبل از مقام پیامبری ات هیچ نوشته ای را نمی­خواندی و - آن نوشته را نیز-  نمی نوشتی... »؛ در صورتی که چه لزومی دارد هر آنچه را که پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} می خواند، همان را نیز بنویسد و این نبود مگر در مورد کتب آسمانی.

پس منظور از ((وَلَا تَخُطُّهُ بِیمِینِک)) این است که تو ای پیامبر، قبل از بعثت اینطور نبودی که چیزهایی را بنویسی و بگویی که اینها از نزد خداست؛ همانطور که برخی از اهل کتاب چنین بودند^[[27]]،که اگر چنین بودی، با استدلال به آن، در نبوت تو تشکیک می کردند و می گفتند: «اینها که می گویی، همان افسانه ی پیشنیان است که در تورات و انجیل آمده است.»^[[28]]

ثانیا: به گواهی روایات معتبر اهل سنت، پیغمبر _{^{صلی الله علیه وآله}} مطالبی را خوانده و نوشته اند.

بخاری در صحیحش باب هایی با این عناوین آورده است:

«باب دعوت یهود و نصاری و بر آنچه با آن می جنگند و آنچه که پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} به کسری و قیصر نوشت و دعوت قبل از جنگ.»^[[29]]

«باب زمانی که شخص قسم می خورد که امروز صحبت نمی کنم ... . ابو سفیان گفت: پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} به هِرَقْل نوشت: بیایید به سوی کلمه ای که بین ما و شما یکسان است.»^[[30]]

«باب شهادت دادن بر خط مهر شده و آنچه از آن جایز است ... و پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} به اهل خیبر نوشت: یا دیه ی آن شخصی را که کشتید (عبد الله بن سهل)، بدهید و یا اعلام جنگ کنید.»^[[31]]

و نیز آورده است:

«پس پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} عهد نامه را گرفتند [تا بنویسند]، در حالی که خطشان خوش نبود (؟!)؛ پس به جای «رسول الله» نوشتند: هذا ما قاضی علیه محمد بن عبد الله.»^[[32]]

سخن آخر در این مورد اینکه شهاب الدین آلوسی می گوید:

«و قدرت بر خواندن، فرع بر نوشتن است ... و شهادت می دهد بر نوشتن رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} احادیثی در صحیح بخاری و غیر آن.»^[[33]]

ثالثا: لزومی نداشت که حتما خود رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} وصیتشان را بنویسند؛ بلکه میتوانستند به کاتبشان دستور دهند آن را بنویسد.

ابن کثیر دمشقی می نویسد:

«برای رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} کاتبانی بود که در نزد آن حضرت، وحی و نامه ها را برای مناطق می نوشتند.»^[[34]]

ابن حجر عسقلانی در شرحش بر صحیح بخاری می گوید :

«اطلاق نوشتن در این روایات به معنای امر به کتابت آنها بوده است و این مطلب، زیاد بیان شده است؛ همانند این روایت که پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} به قیصر و کسری نامه نوشت.»^[[35]]

«این فرمایش رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} در ماجرای قرطاس که فرمودند: برای شما بنویسم ... از باب مجاز بوده و منظور، دستور به کتابت است و احتمال دارد که واقعا پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} می خواستند خودشان بنویسند همانطور که بزودی در بحث از مسأله ای در کتاب صلح خواهد آمد إن شاء الله تعالی. و در مسند احمد بن حنبل از حدیث حضرت علی _{^{علیه السلام}} آمده است که آن حضرت مأمور به نوشتن وصیت بودند.»^[[36]]  

بدر الدین عینی، شارح دیگر صحیح بخاری در شرحش بر حدیث قرطاس می گوید:

«این فرمایش پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} که فرمودند: « برای شما کتابی بنویسم » ؛ یعنی امر به کتابت نماید همانند این جمله که خلیفه، کعبه را پوشاند؛ یعنی امر به پوشاندن کرد و این احتمال نیز وجود دارد که پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} حقیقتا قصد نوشتن داشته اند؛ زیرا ثابت شده است که پیامبر اکرم _{^{صلی الله علیه وآله}} به دست خودشان مطالبی نوشته اند. ولیکن در مسند احمد از حدیث علی _{^{علیه السلام}} آمده است که ایشان مامور به نگارش آن وصیت بوده اند.»^[[37]]

شبهه ی سوم: گوینده ی آن سخنان، عمر نبوده، بلکه یک گروه تازه مسلمان بوده اند و سخن آنها هم معنای هذیان و توهین نمی دهد، بلکه استفهامی بود!

پاسخ:

در روایات نیامده که مخالفین کتابت وصیت، تازه مسلمانان باشند؛ بلکه به صراحت آمده است که عمر مخالفت و توهین کرد و سپس طرفدارانش سخن عمر را تکرار کردند و با صحابه ی طرفدار پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} نزاع کردند:

«هنگامی که بیماری نبی مکرم _{^{صلی الله علیه وآله}} شدت گرفت، فرمودند: صحیفه ای برایم بیاورید تا چیزی برای شما بنویسم که بعد از آن گمراه نشوید. عمر گفت: بیماری بر پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} غلبه کرده است (دارد هذیان می گوید) و نزد ما کتاب خداست که ما را بس است؛ پس حاضرین اختلاف کردند و سر و صدا زیاد شد.

پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} فرمودند: برخیزید و از نزد من بروید که نزد من نزاع کردن جایز نیست. پس ابن عباس خارج شد و می گفت: مصیبت ، تمام مصیبت این است که بین رسول الله _{^{صلی الله علیه وآله}} و نوشتن وصیت مانع شدند.»^[[38]] 

«هنگامى که رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} در آستانه رحلت از دنیا قرار گرفت و اطراف حضرت گروهی از جمله عمر بن خطاب در خانه آن حضرت حاضر شده بودند، فرمود: قلم و صحیفه ای بیاورید تا چیزی براى شما بنویسم که به برکت آن، هرگز گمراه نشوید. عمر گفت: بیمارى بر پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} غلبه کرده (و هذیان مى گوید) و ما قرآن را داریم و آن براى ما کافى است. در میان حاضران غوغا و اختلاف افتاد. بعضى مى گفتند: بیاورید تا حضرت بنویسد و هرگز گمراه نشوید و بعضى سخن عمر را مى گفتند. هنگامى که سر و صدا و غوغا و اختلاف در حضور آن حضرت زیاد شد، فرمودند: برخیزید و از نزد من بروید.

عبیدالله گفت: ابن عباس بعد از این قضیه بارها می گفت: مصیبت و تمام مصیبت این است که نگذاشتند پیامبر چیزی را که می خواست برای آنها بنویسد تا اختلاف نکنند و گمراه نشوند.»^[[39]]

از این روایات ابن عباس و روایاتی که از جابر و عمر نقل شده، روشن می شود که سر دسته ی گروه مخالفین و عامل اصلی نوشته نشدن وصیت، عمر بن خطاب بوده است و هرچند در بعضی روایات، نام عمر نیامده، ولی توهین آنها به صراحت آمده است:

«سعید بن جبیر از ابن عباس نقل مى کند که گفت: روز پنجشنبه و چه روز پنجشنبه اى! سپس چندان گریست که زمین از قطرات اشکش تر شد، آنگاه گفت: آرى، در روز پنجشنبه درد بیمارى بر پیغمبر _{^{صلی الله علیه وآله}} فشار آورد. حضرت فرمود: صحیفه ای براى من بیاورید تا برایتان چیزی بنویسم که بعد از آن هرگز گمراه نشوید. اصحاب به نزاع پرداختند، با اینکه مناسب نبود در نزد پیغمبر _{^{صلی الله علیه وآله}} نزاع کنند، پس اصحاب گفتند: پیغمبر هذیان مىگوید!

پیغمبر _{^{صلی الله علیه وآله}} فرمود: مرا رها کنید؛ حالى که دارم، از آنچه به من نسبت مى دهید بهتر است.

و پیغمبر _{^{صلی الله علیه وآله}} هنگام وفاتش به سه چیز وصیت نمود: مشرکان را از جزیرة العرب بیرون برانید، به آنانی که به مدینه می‌آیند همانطور که من جایزه می‌دادم جایزه دهید. [راوی گوید:] سومی را فراموش کرد‌م.»^[[40]]

«سعید بن جبیر از ابن عباس نقل می کند که گفت: روز پنج شنبه و چه پنجشنبه ای! آنگاه ابن عباس گریست و سیل اشک او را دیدم که همچون رشته مروارید بر گونه هایش جارى شد، سپس گفت: پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} فرمود: «براى من صحیفه و قلمى بیاورید تا براى شما نوشته اى بنگارم که پس از آن هرگز گمراه نشوید. پس [صحابه] گفتند: همانا رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} هذیان می گوید.»^[[41]]

محمد بن سعد با سند صحیح (طبق برنامه جوامع الکلم)^[[42]] از سعید بن جبیر نقل می کند که گفت:

« بیمارى رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} در روز پنجشنبه شدت بیشترى گرفت. ابن عباس همواره گریه مى‌کرد و مى‌گفت: روز پنجشنبه و چه روز پنجشنبه‌اى! هنگامى که بیمارى رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} شدید شد، فرمود: قلم و صحیفه ای بیاورید تا کتابى براى شما بنویسم که بعد از آن هرگز گمراه نشوید. برخى از کسانى که حضور داشتند، گفتند: به درستى که پیامبر خدا هذیان مى‌گوید! ابن عباس مى‌گوید: برخى دیگر گفتند: آیا آنچه را خواسته‌اى بیاوریم؟ رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} فرمود: آیا بعد از آنچه گفتید؟! پس به آن اجازه نداد.»^[[43]]

اعتراف علمای عامه به ممانعت عمر از نوشتن وصیت

علمای اهل سنت تصریح کرده اند که مانع نوشتن وصیت، عمر بن خطاب بود و به پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} نسبت هذیان گویی داد.

1. ابو حامد غزالی

ابو حامد غزالی می گوید:

«زمانی که رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} از دنیا رفتند، قبل از رحلتشان فرمودند: صحیفه و دواتی برای من بیاورید تا مشکل شما را در امر [ خلافت ] بعد از خودم حل و کسی را که مستحق آن است، برای شما ذکر نمایم. عمر گفت: این مرد را رها کنید که او هذیان می گوید، یا سخن بیهوده می گوید.»^[[44]]

2. ابن حزم آندلسی

ابن حزم آندلسی نیز تصریح به این عملکرد عمر بن خطاب می کند:

«روز پنج شنبه، چهار شب قبل از وفات پیامبر اکرم _{^{صلی الله علیه وآله}} ، گروهی از صحابه در نزد ایشان جمع شدند و پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} فرمودند: کتف و دواتی برای من بیاورید تا چیزی برای شما بنویسم که بعد از من هرگز گمراه نشوید. عمر بن خطاب از آنجا که اراده خیرخواهی داشت (!) و این خیرخواهی او سبب شد که از نگارش آن جلوگیری نماید، گفت: درد بر پیامبر غلبه کرده و کتاب خدا نزد ماست و آن برای ما بس است. گروهی نیز وی را همراهی کرده تا جایی که گفتند: رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} هذیان می گوید!»^[[45]]

ابن حزم در دیگر کتابش پس از ذکر عبارت توهین آمیز  «ما شأنه هجر» چنین می گوید:

«این خطا و لغزش عالِم است که مردم از قدیم از آن بر حذر شده اند و در علم الهی بوده که بین ما مسلمین اختلاف باشد،گروهی گمراه گشته و گروهی دیگر راه یابند؛ به همین خاطر، عمر و هر که با او همراهی کرد، سخنی گفتند که سبب از دست رفتن خیر گردید، خیری که با استفاده از نوشته ای که اگر پیامبر اکرم _{^{صلی الله علیه وآله}} آن را می نوشت، کسی بعد از او گمراه نمی شد حاصل می گردید.»^[[46]]

3. ابن اثیر جزری

ابن اثیر جزری که صدور آن سخن از عمر را پذیرفته است، می گوید:

«و در حدیث بیماری نبی اکرم _{^{صلی الله علیه وآله}} است که گفتند: او را چه شده؟ هذیان می گوید؟ یعنی کلام ایشان به خاطر بیماری نامربوط شده و این بر سبیل استفهام است؛ یعنی آیا به خاطر بیماری،کلام ایشان تغییر کرده و درهم و برهم شده است؟ این بهترین تعبیری است که درباره عبارت «ما شأنه أهجر» شده است، و نباید آن را به صورت خبری معنا کرد که در آن صورت به معنای فحش یا هذیان خواهد بود؛ زیرا گوینده این سخن، عمر است و چنین گمانی به او برده نمی شود.»^[[47]]

می گویم: در روایاتی که از صحیحین آوردیم، لفظ هَجَرَ و یهجر آمده بود که بطلان تأویل ابن اثیر را روشن می کنند. البته معنا کردن فعل أهجر به صورت استفهامی نیز دردی را دوا نمی کند؛ زیرا ممانعت صحابه از نوشتن وصیت، ثابت است و روشن می کند که آن دسته از صحابه که مردد بودند رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} هذیان میگویند یا نه، در نهایت به این نتیجه رسیدند که آن حضرت _{^{صلی الله علیه وآله}} هذیان می گویند؛ لذا مانع نوشتن وصیت شدند تا به زعم خودشان جلوی گمراه شدن امت و افتراق آنها را بگیرند!

4. بدر الدین عینی

بدر الدین عینی در شرح حدیث قرطاس درباره ی معنای سخن مخالفین کتابت می گوید:

«ابن بطال (شارح صحیح بخاری) گفته است که صحابه گفتند: «هجر رسول الله _{^{صلی الله علیه وآله}} »؛ یعنی پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} حرفهای درهم و برهم زد و «أهجر» به معنای زشت و ناپسند است. و ابن تین گفته است: هجر، یهجر و هَجرا با فتح به معنای هذیان است و هُجر با ضمه به معنای زشت و ناپسند است. و ابن درید گفته است: هجر الرجل در منطق، معنایش سخن بی معنی گفتن است و أهجر به معنای زشت و ناپسند است.

(من عینی) می گویم: در تمام این عبارت ها، ترک ادب است و ذکر آنها لایق حق پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} نیست، و هر کسی که چنین عباراتی به آن حضرت گفته باشد، فحش ناروا به پیغمبر _{^{صلی الله علیه وآله}} داده است.»^[[48]]

5. ابن حجر عسقلانی

حافظ ابن حجر عسقلانی نیز چنین اعتراف کرده است:

«عمر تصمیم گرفت که از آوردن قلم و کاغذ جلوگیری کند.»^[[49]]

6. ملا علی قاری حنفی

ملا علی قاری حنفی در شرح این قسمت از سخن قاضی عیاض: «فقال بعضهم: أن رسول الله _{^{صلی الله علیه وآله}} قد غلبه الوجع» می گوید:

«منظور از: «برخی از آنها گفتند» ، همانا عمر می باشد ... منظور از: «منازعه کردند و گفتند» یعنی برخی از آنها، آنچنان که در صحیح بخاری آمده است. «او را چه شده؟ هذیان می گوید» و نیز روایت شده است که گفتند: اهجر، که همزه به معنای استفهام انکاری از هُجر می باشد؛ یعنی هذیان گفتن در حالت بیماری و بیهوشی که سبب عدم انجام دستور ایشان به کتابت وصیت شد.»^[[50]]

7. ابن تیمیه حرّانی

شیخ السلام وهابیان، ابن تیمیه می گوید:

«آنچه که در زمان بیماری پیامبر اکرم _{^{صلی الله علیه وآله}} اتفاق افتاد، از آسان ترین امور و مشخص ترین آنها بود و در روایت صحیح ثابت است که پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} در زمان بیماری به عایشه فرمودند: به پدرت و برادرت بگو بیایند تا برای ابی بکر نوشته ای بنویسم تا بعد از من مردم در مورد او اختلاف نکنند (!!). سپس فرمودند: خداوند و مومنان ابا دارند کسی غیر از ابی بکر خلیفه شود (!!).

پس وقتی روز پنج شنبه شد، پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} خواستند تا کتابی بنویسند [که به خلافت ابی بکر تصریح کنند]، پس عمر گفت: او را چه شده؟ هذیان می گوید؟! پس عمر شک کرد که آیا این سخن پیامبر از هذیان حاصل از تَب است یا همان حرف هایی که پیامبر عادت به بیان آن دارند! پس عمر ترسید که نکند این سخن، از هذیان حاصل از تَب باشد و این از اموری بود که بر عمر مخفی ماند، همان طور که وفات پیامبر اکرم _{^{صلی الله علیه وآله}} بر او مخفی ماند؛ بلکه آن را انکار کرد.»^[[51]]

8. ابوالبقاء عکبری

ابوالبقاء عکبری در شرح بیت «أأنطق فیک هجرا بعد علمی  *** بانک خیر من تحت السماء» یعنی «آیا در حق تو توهین می کنم وقتی فهمیدم که تو در زیر آسمان از همه بهترینی» می گوید:

«هُجر؛ یعنی کلام قبیح و فحش و هَجَر وقتی هذیان می گوید و آن چیزی است که مریض در حالت تَب می گوید؛ همانند قول عمر بن خطاب در هنگام بیماری حضرت رسول _{^{صلی الله علیه وآله}} که بر اساس عادت عرب گفت: این مرد هذیان می گوید.»^[[52]]