نهی عمر از نماز مستحبی!
مسلم در صحیح خود از عروه بن زبیر از پدرش از عایشه روایت مى کند که گفت: «رسول خدا صلی الله علیه وآله هیچ وقت نزد من دو رکعت نماز مستحبى را بعد از نماز عصر، ترک نکرد.»[[1]]
و نیز از عبدالرحمن بن اسود از پدرش از عایشه روایت مى کند که گفت: «دو نماز بود که هیچگاه پیامبر صلی الله علیه وآله آن را در خانه من، نه در خفا و نه در آشکارا، ترک نگفت: دو رکعت قبل از فجر و دو رکعت بعد از عصر.»[[2]]
و نیز مسلم از اسود و مسروق روایت مى کند که آنها گواهى دادند که عایشه گفت: «هر روزی که رسول خدا صلی الله علیه وآله در خانه من بود، این دو نماز را مى خواند.»[[3]]
ولى عمر بن خطاب از خواندن دو رکعت نماز مستحبی بعد از عصر منع مى کرد و هر کس که آن را مىخواند، مورد نوازش تازیانه اش قرار می داد.
مالک بن انس در «موطأ» با سند صحیح (طبق نظر شعیب الارنؤوط)[[4]] از ابن شهاب از سائب بن یزید روایت مى کند که عمر بن خطاب شخصى به نام «منکدر» را به خاطر خواندن نماز مستحبى بعد از نماز عصر، مورد ضرب قرار داد![[5]]
طحاوی با سند صحیح (طبق نظر شعیب الارنؤوط)[[6]] از ابن عباس روایت کرده است که گفت:
«عمر را دیدم که مردی را می زد هنگامی که دید بعد از عصر نماز می خواند.»[[7]]
احمد بن حنبل با سند صحیح (طبق نظر حمزه احمد الزین)[[8]] یا حسن (طبق نظر هیثمی)[[9]] از «زید بن خالد» روایت مى کند که: «چون عمر در عصر خلافتش او را دید که بعد از نماز عصر رکوع مى کند، مضروب ساخت.»
در همین روایت آمده است که عمر گفت: «اى زید، اگر به خاطر این نبود که مى ترسیدم مردم بعد از عصر تا شام نماز بخوانند، در این دو نماز کسى را نمى زدم.»[[10]]
ابن حزم آندلسی با سند صحیح[[11]] روایت کرده است که عمر بن خطاب، «تمیم داری» را هم به خاطر خواندن دو رکعت نماز بعد از عصر مضروب ساخت و سپس به وی گفت: «من مى ترسم بعد از شما قومى بیایند و بعد از عصر تا مغرب و هنگام غروب آفتاب که پیامبر صلی الله علیه وآله نماز گزاردن در آن را نهى کرده است، نماز بخوانند.»[[12]]
منظور عمر، نهى حضرت رسول n از نماز گزاردن به هنگام غروب آفتاب است که مجوس در وقت طلوع و غروب آفتاب، عبادت مى کردند؛ ولى اى کاش، عمر فقط نماز در آن وقت را منع مى کرد و دیگر، بندگان خدا را در حال گزاردن نماز به موقع - که پیغمبر صلی الله علیه وآله مى خواند - مضروب نمى ساخت!
همچنین احمد بن حنبل با سند صحیح (طبق نظر حمزه احمد الزین)[[13]] از عروه بن زبیر روایت کرده است که گوید: «عمر به نزد مردم رفت و آن ها را به خاطر دو سجده بعد از عصر زد، تا آنکه تمیم داری گذشت و گفت: من ترک نمی کنم آن دو رکعتی را که با کسی که بهتر از تو بود – یعنی رسول خدا صلی الله علیه وآله – خواندم. عمر گفت: اگر مردم مانند هیئت تو بودند، باکی نداشتم.»[[14]]
مسلم در صحیحش از مختار بن فلفل روایت کرده است که گفت: «از انس بن مالک از نافله بعد از عصر سؤال کردم، پس گفت: عمر دستهای مردم را به خاطر نماز بعد از عصر میزد و ما در زمان پیامبر صلی الله علیه وآله، بعد از غروب آفتاب و پیش از نماز مغرب، دو رکعت نماز می خواندیم. پس به او گفتم: آیا پیامبر صلی الله علیه وآله هم آن دو رکعت را خواند؟ گفت: آن حضرت ما را می دید که می خوانیم؛ اما نه ما را امر نمود و نه منع کرد.»[[15]]
عبد الرزاق با سند صحیح[[16]] از طاوس روایت کرده است که: «ابو ایوب انصاری پیش از خلافت عمر، بعد از عصر دو رکعت نماز می خواند، پس چون عمر خلیفه شد، آن را ترک کرد و چون عمر فوت شد، باز شروع کرد! پس به او گفتند: برای چه حالا شروع کردی؟ گفت:چون عمر مردم را به خاطر آن دو رکعت می زد.»[[17]]
از اسود نیز روایت شده است که گفت: «عمر به خاطر دو رکعت نماز بعد از عصر، مردم را می زد.»
ابن حجر عسقلانی این روایت را نقل کرده و سندش را تصحیح کرده است.[[18]]
همچنین ابن راهویه با سند صحیح[[19]] از مقدام بن شریح از پدرش روایت کرده است که گوید:«از عایشه از نماز رسول خدا صلی الله علیه وآله پرسیدم که نماز ظهر را چگونه می خواند؟ گفت: آن حضرت در نصف روز نماز میخواند، سپس بعد از آن، دو رکعت میخواند، آنگاه پس از آن عصر را میخواند و بعد از آن، دو رکعت میخواند.
گفتم: عمر مردم را به خاطر آن دو رکعت می زد و از آن نهی می نمود... .»[[20]]
مرحوم علامه امینی می فرماید: عجیب است از فقاهت خلیفه که با شلاقش از نمازی که از طریق سنت ثابت شده که رسول خدا صلی الله علیه وآله آن را خواند و هرگز بعد از عصر ترک نکرد، جلوگیری می کرد چنانچه در کتب صحاح وارد شده و عایشه به آن خبر داده و گفته: «قسم به آن خدایی که پیامبر صلی الله علیه وآله را در جوار رحمت خود برد، آن را ترک نکرد تا خدا را ملاقات نمود و خدای تعالی را ملاقات نکرد تا آنکه از نماز سنگین بود، و بسیاری از اوقات بود که آن را نشسته میخواند؛ یعنی دو رکعت بعد از عصر را»[[21]] و روایات دیگر که گذشت.
زین الدین العراقی متوفای 806 هـ اسامی تعدادی از بزرگان اهل سنت که به نماز مستحبی بعد از عصر رخصت داده اند را چنین برشمرده است:
«علی بن ابی طالب علیه السلام، زبیر، ابن زبیر، تمیم داری، نعمان بن بشیر، ابو ایوب انصاری، عایشه، اسود بن یزید، عمرو بن میمون، مسروق، شریح، عبد الله بن ابی هذیل، ابو برده، عبد الرحمن بن اسود، عبد الرحمن بن بیلمانی و احنف بن قیس.»[[22]]
[[1]] صحیح مسلم ج 1 ص 572 ح 835 عن هشام بن عروة عن أبیه عن عائشة قالت ما ترک رسول الله صلى الله علیه وسلم رکعتین بعد العصر عندی قط
[[2]] صحیح مسلم ج 1 ص 572 ح 835 عن عبد الرحمن بن الأسود عن أبیه عن عائشة قالت صلاتان ما ترکهما رسول الله صلى الله علیه وسلم فی بیتی قط سرا ولا علانیة رکعتین قبل الفجر ورکعتین بعد العصر
[[3]] صحیح مسلم ج 1 ص 572 ح 835 وحدثنا بن المثنى وبن بشار قال بن المثنى حدثنا محمد بن جعفر حدثنا شعبة عن أبی إسحاق عن الأسود ومسروق قالا نشهد على عائشة أنها قالت ما کان یومه الذی کان یکون عندی إلا صلاهما رسول الله صلى الله علیه وسلم فی بیتی تعنی الرکعتین بعد العصر
[[4]] مسند احمد ط الرسالة، ج 28 ص 142 در پاورقی ح 16943
[[5]] موطأ مالک ج 1 ص 221 ح 518 وحدثنی عن مالک عن بن شهاب عن السائب بن یزید أنه رأى عمر بن الخطاب یضرب المنکدر فی الصلاة بعد العصر
[[6]] مسند احمد ط الرسالة، ج 28 ص 143 در پاورقی ح 16943
[[7]] شرح معانی الآثار ج 1 ص 305 ح 1830 حَدَّثَنَا ابْنُ مَرْزُوقٍ، قَالَ: ثنا وَهْبٌ، قَالَ: ثنا شُعْبَةُ، عَنْ أَبِی جَمْرَةَ، قَالَ: سَأَلْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللهُ عَنْهُمَا عَنِ الصَّلَاةِ، بَعْدَ الْعَصْرِ فَقَالَ: " رَأَیْتُ عُمَرَ رَضِیَ اللهُ عَنْهُ یَضْرِبُ الرَّجُلَ إِذَا رَآهُ یُصَلِّی بَعْدَ الْعَصْرِ "
[[8]] مسند احمد، ج 13 ص 245-246 ح 16973 قال حمزة احمد الزین: إسناده صحیح
[[9]] مجمع الزوائد ج 2 ص 223 قال الهیثمی: رواه أحمد والطبرانی فی الکبیر وإسناده حسن
[[10]] مسند أحمد بن حنبل ج 4 ص 115 ح 17077 حدثنا عبد الله حدثنی أبی ثنا عبد الرزاق وابن بکر قالا انا بن جریج قال سمعت أبا سعید الأعمى یخبر عن رجل یقال له السائب مولى الفارسیین وقال بن بکر مولى لفارس وقال حجاج مولى الفارسی عن زید بن خالد انه رآه عمر بن الخطاب وهو خلیفة رکع بعد العصر رکعتین فمشى إلیه فضربه بالدرة وهو یصلی کما هو فلما انصرف قال زید یا أمیر المؤمنین فوالله لا أدعهما أبدا بعد ان رأیت رسول الله صلى الله علیه وسلم یصلیهما قال فجلس إلیه عمر وقال یا زید بن خالد لولا انی أخشى ان یتخذها الناس سلما إلى الصلاة حتى اللیل لم اضرب فیهما
[[11]] المحلى ج 2 ص 274 حکم برنامه جوامع الکلم: إسناده متصل ، رجاله ثقات
[[12]] حدثنا محمد بن سعید بن نبات ثنا محمد بن أحمد بن مفرج ثنا عبد الله بن جعفر بن الورد ثنا یحیى بن أیوب بن بادی العلاف ثنا یحیى بن بکیر حدثنی اللیث بن سعد عن أبی الأسود محمد بن عبد الرحمن بن نوفل یتیم عروة بن الزبیر عن عروة أخبرنی تمیم الداری أو أخبرت أن تمیما الداری رکع رکعتین بعد العصر فأتاه عمر فضربه بالدرة فأشار إلیه تمیم أن أجلس فجلس عمر حتى فرغ تمیم فقال لعمر لم ضربتنی فقال له عمر لأنک رکعت هاتین الرکعتین وقد نهیت عنهما قال له تمیم إنی صلیتهما مع من هو خیر منک رسول الله صلى الله علیه وسلم فقال له عمر إنی لیس بی إیاکم أیها الرهط ولکنی أخاف أن یأتی بعدکم قوم یصلون ما بین العصر إلى المغرب حتى یمرون بالساعة التی نهى عنها رسول الله صلى الله علیه وسلم أن یصلى فیها کما صلوا بین الظهر والعصر ثم یقولون قد رأتنا ( ( ( رأینا ) ) ) فلانا وفلانا یصلون بعد العصر
[[13]] مسند احمد، ج 13 ص 207 ح 16882 قال حمزة احمد الزین: إسناده صحیح
[[14]] مسند أحمد بن حنبل ج 4 ص 102 ح 16985 حدثنا عبد الله حدثنی أبی ثنا حماد بن أسامة قال انا هشام عن أبیه قال خرج عمر على الناس یضربهم على السجدتین بعد العصر حتى مر بتمیم الداری فقال لا أدعهما صلیتهما مع من هو خیر منک رسول الله صلى الله علیه وسلم فقال عمر ان الناس لو کانوا کهیئتک لم أبال
[[15]] صحیح مسلم ج 1 ص 573 ح 836 وحدثنا أبو بکر بن أبی شیبة وأبو کریب جمیعا عن بن فضیل قال أبو بکر حدثنا محمد بن فضیل عن مختار بن فلفل قال سألت أنس بن مالک عن التطوع بعد العصر فقال کان عمر یضرب الأیدی على صلاة بعد العصر وکنا نصلی على عهد النبی صلى الله علیه وسلم رکعتین بعد غروب الشمس قبل صلاة المغرب فقلت له أکان رسول الله صلى الله علیه وسلم صلاهما قال کان یرانا نصلیهما فلم یأمرنا ولم ینهنا
[[16]] بررسی سند روایت طبق برنامه جوامع الکلم:
عبد الرزاق بن همام الحمیری: ثقة / معمر بن أبی عمرو الأزدی: ثقة / عبد الله بن طاوس الیمانی: ثقة / طاوس بن کیسان الیمانی: ثقة
[[17]] مصنف عبد الرزاق ج 2 ص 433 ح 3977 عبد الرزاق عن معمر عن بن طاووس عن أبیه أن أبا أیوب الأنصاری کان یصلی قبل خلافة عمر رکعتین بعد العصر فلما استخلف عمر ترکهما فلما توفی رکعهما فقیل له ما هذا فقال إن عمر کان یضرب الناس علیهما
[[18]] المطالب العالیة ج 3 ص 282 ح 297 وقال مسدد حدثنا أبو عوانة عن مغیرة عن إبراهیم عن الأسود قال ( إن عمر رضی الله عنه کان یضرب على الرکعتین بعد العصر. إسناده صحیح وهو فی الصحیح من وجه آخر
[[19]] مسند إسحاق بن راهویه ج 3 ص 894 ح 1573 حکم برنامه جوامع الکلم: إسناده متصل ، رجاله ثقات ، رجاله رجال مسلم
[[20]] أخبرنا عبید الله نا إسرائیل عن المقدام بن شریح عن أبیه قال سألت عائشة عن صلاة رسول الله صلى الله علیه وسلم کیف کان یصلی فقالت کان یصلی الهجیر ثم یصلی بعدها رکعتین ثم یصلی العصر ثم یصلی بعدها رکعتین قلت فقد کان عمر یضرب علیهما وینهى عنهما فقالت کان عمر رضی الله عنه یصلیهما وقد علم أن رسول الله صلى الله علیه وسلم کان یصلیهما ولکن قومک أهل الیمن قوم طغام یصلون الظهر ثم یصلون ما بین الظهر والعصر ویصلون العصر ثم یصلون ما بین الظهر والعصر فضربهم عمر وقد أحسن
[[21]] صحیح البخاری ج 1 ص 213 ح 565 حدثنا أبو نعیم قال حدثنا عبد الواحد بن أیمن قال حدثنی أبی أنه سمع عائشة قالت والذی ذهب به ما ترکهما حتى لقی الله وما لقی الله تعالى حتى ثقل عن الصلاة وکان یصلی کثیرا من صلاته قاعدا تعنی الرکعتین بعد العصر وکان النبی صلى الله علیه وسلم یصلیهما ولا یصلیهما فی المسجد مخافة أن یثقل على أمته وکان یحب ما یخفف عنهم
[[22]] طرح التثریب فی شرح التقریب ج 2 ص 171 وفیمن روینا عنه الرخصة فی التطوع بعد العصر علی بن أبی طالب وروینا معنى ذلک عن الزبیر وابن الزبیر وتمیم الداری والنعمان بن بشیر وأبی أیوب الأنصاری وعائشة أم المؤمنین وفعل ذلک الأسود بن یزید وعمرو بن میمون ومسروق وشریح وعبد الله بن أبی الهذیل وأبو بردة وعبد الرحمن بن الأسود وعبد الرحمن بن البیلمانی والأحنف بن قیس
