رأی عمر در اسامی و کنیه ها
ابو داود با سند صحیح (طبق نظر ألبانی) از زید بن اسلم از پدرش روایت کرده است که:
«عمر بن خطاب پسرى را زد که کنیه اش ابو عیسى بود، و مغیره بن شعبه نیز کنیه اش ابى عیسى بود؛ پس عمر به او گفت: آیا تو را کافى نیست که مکنّى به ابى عبد الله باشى؟ پس گفت که رسول خدا صلی الله علیه وآله مرا کنیه ابو عیسى داد. عمر گفت: به درستی که رسول خدا صلی الله علیه وآله بر او گناه گذشته و آینده اش بخشیده شده و ما در مجلسمان هستیم؛ پس همواره او را به کنیه ابو عبد الله صدا میزد تا مُرد.»[[1]]
همین روایت را ضیاء مقدسی در صحیحش نقل کرده و محققش دکتر عبد الملک بن دهیش سندش را تصحیح کرده است.[[2]]
همچنین طبری با سند حسن[[3]] از سالم بن ابی الجعد روایت کرده است که گفت:
«عمر به اهل کوفه نوشت که هیچ کس را به اسم پیامبرى موسوم نکنند.»[[4]]
بدر الدین عینی نیز می نویسد:
«عمر به اهل کوفه نوشت که هیچ کس را به اسم پیامبرى موسوم نکنید و دستور داد به جماعتى که تغییر دهند اسامى پسرانشان را که محمد نامیده بودند تا آنکه جماعتى از صحابه به او گفتند که پیامبر صلی الله علیه وآله به ایشان در نامگذارى فرزندانشان به نام آن حضرت اجازه داده است؛ پس آنها را رهاکرد.»[[5]]
احمد بن حنبل با سند حسن، طبق نظر حمزه احمد الزین[[6]] و هیثمی،[[7]] از حمزه بن صهیب روایت کرده است که گفت:
«کنیه ی صهیب، ابى یحیى بود و می گفت که او از عرب است و بسیار به مردم طعام میداد، پس عمر به او گفت: اى صهیب، چطور کنیه و لقب ابو یحیى گرفته اى و حال آنکه براى تو فرزندى نیست و میگویی که تو از عرب هستى و اطعام فراوان میکنى و این اسراف و زیاده روى در مال است.
پس صهیب گفت: رسول خدا صلی الله علیه وآله مرا مکنّى به ابى یحیى نمود، و اما قول تو در نسب، پس من مردى از نمر بن قاسط از اهل موصلم، ولى من کودک بودم که اسیر شدم و اهل و خویشان خود را گم کردم و اما سخن تو در طعام، پس به درستی که رسول خدا صلی الله علیه وآله می فرمود: اطعام کنید و جواب سلام دهید، و این مرا بر آن داشت که اطعام کنم.»[[8]]
همین روایت را حاکم نقل و تصحیح کرده و ذهبی نیز با نظر او موافقت کرده است.[[9]]
این عملکرد عمر در حالی است که احمد با اسناد صحیح از عایشه[[10]]، ابوهریره[[11]]، انس بن مالک[[12]] و جابر بن عبد الله[[13]] از رسول خدا صلی الله علیه وآله نقل کرده است که فرمودند: «به اسم من نامگذاری کنید، ولی به کنیه ی من مکنّی نگردانید.»
همچنین احمد با سند صحیح (طبق نظر حمزه احد الزین) از ابی وهب الجشمی از پیامبر صلی الله علیه وآله روایت کرده است که حضرت فرمودند: «به اسامی پیامبران نامگذاری کنید ... .»[[14]]
[[1]] سنن أبی داود (مع أحکام الألبانی، ت: مشهور) ، ص 897 ح 4963 حدثنا هارون بن زید بن أبی الزرقاء ثنا أبی ثنا هشام بن سعد عن زید بن أسلم عن أبیه أن عمر بن الخطاب رضی الله عنه ضرب ابنا له تکنى أبا عیسى وأن المغیرة بن شعبة تکنى بأبی عیسى فقال له عمر أما یکفیک أن تکنى بأبی عبد الله فقال إن رسول الله صلى الله علیه وسلم کنانی فقال إن رسول الله صلى الله علیه وسلم قد غفر له ما تقدم من ذنبه وما تأخر وأنا فی جلجتنا فلم یزل یکنى بأبی عبد الله حتى هلک
[[2]] الأحادیث المختارة ج 1 ص 178-179 ح 86 قال الدهیش: إسناده صحیح
[[3]] بررسی سند روایت طبق برنامه جوامع الکلم:
محمد بن بشار العبدی: ثقة / معاذ بن هشام الدستوائی: صدوق حسن الحدیث/ هشام بن أبی عبد الله الدستوائی: ثقة / قتادة بن دعامة السدوسی: ثقة / سالم بن أبی الجعد الأشجعی
[[4]] تهذیب الآثار ( الجزء المفقود ) ج 1 ص 405-406 ح 741 حدثنا ابن بشار ، قال : حدثنا معاذ بن هشام ، قال : حدثنی أبی ، عن قتادة ، عن سالم بن أبی الجعد ، قال : ' کتب عمر إلى أهل الکوفة : ألا یسموا أحدا باسم نبی ' .
[[5]] عمدة القاری ج 15 ص 39 وکان عمر رضی الله تعالى عنه کتب إلى أهل الکوفة لا تسموا أحدا باسم نبی وأمر جماعة بالمدینة بتغییر أسماء أبنائهم المسمین بمحمد حتى ذکر له جماعة من الصحابة أنه أذن لهم فی ذلک فترکهم
[[6]] مسند احمد، ج 17 ص 171 ح 23810 پی دی اف / قال حمزة احمد الزین: إسناده حسن
[[7]] مجمع الزوائد ج 5 ص 17 قال الهیثمی: رواه أحمد وفیه عبد الله بن محمد بن عقیل وحدیثه حسن وفیه ضعف وبقیة رجاله ثقات
[[8]] مسند أحمد بن حنبل ج 6 ص 16 ح 23971 حدثنا عبد الله حدثنی أبى ثنا عبد الرحمن بن مهدی عن زهیر عن عبد الله بن محمد بن عقیل عن حمزة بن صهیب أن صهیبا کان یکنى أبا یحیى ویقول أنه من العرب ویطعم الطعام الکثیر فقال له عمر یا صهیب مالک تکنى أبا یحیى ولیس لک ولد وتقول أنک من العرب وتطعم الطعام الکثیر وذلک سرف فی المال فقال صهیب ان رسول الله صلى الله علیه وسلم کنانی أبا یحیى وأما قولک فی النسب فانا رجل من النمر بن قاسط من أهل الموصل ولکننی سبیت غلاما صغیرا قد غفلت أهلی وقومی وأما قولک فی الطعام فان رسول الله صلى الله علیه وسلم کان یقول خیارکم من أطعم الطعام ورد السلام فذلک الذی یحملنی على أن أطعم الطعام
[[9]] المستدرک على الصحیحین ج 4 ص 310 ح 7739 قال الحاکم: هذا حدیث صحیح الإسناد ولم یخرجاه / قال الذهبی: صحیح
[[10]] مسند احمد، ج 17 ص 496 ح 24921 قال حمزة احمد الزین: إسناده صحیح / حدثنا عبد الله حدثنی أبی ثنا وکیع ثنا محمد بن عمران الحجبی قال سمعت صفیة بنت شیبة عن عائشة قالت قال رسول الله صلى الله علیه وسلم ما أحل اسمى وحرم کنیتی وما حرم کنیتی وأحل اسمی
[[11]] مسند أحمد بن حنبل، ج 12 ص 333 ح 7377 قال الارنؤوط: إسناده صحیح على شرط الشیخین. / قُرِئَ عَلَى سُفْیَانَ، سَمِعْتُ أَیُّوبَ، عَنْ مُحَمَّدٍ، عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ، عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: " تَسَمَّوْا بِاسْمِی، وَلَا تَکَنَّوْا بِکُنْیَتِی "
[[12]] مسند أحمد بن حنبل ج 19 ص 180 ح 12130 قال شعیب الأرنؤوط : إسناده صحیح على شرط الشیخین / حَدَّثَنَا یَحْیَى بْنُ سَعِیدٍ، عَنْ حُمَیْدٍ، عَنْ أَنَسٍ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَانَ بِالْبَقِیعِ، فَنَادَى رَجُلٌ یَا أَبَا الْقَاسِمِ فَالْتَفَتَ إِلَیْهِ، فَقَالَ: لَمْ أَعْنِکَ. قَالَ: " تَسَمَّوْا بِاسْمِی، وَلَا تَکَنَّوْا بِکُنْیَتِی "
[[13]] مسند أحمد بن حنبل ج 23 ص 219 ح 14963 و 14964 قال شعیب الأرنؤوط : إسناده صحیح على شرط الشیخین / حدثنا عبد الله حدثنی أبی ثنا محمد بن جعفر ثنا شعبة عن حصین عن سالم بن أبی الجعد عن جابر بن عبد الله قال ولد لرجل من الأنصار غلام فأراد ان یسمیه محمدا فانطلق به إلى رسول الله صلى الله علیه وسلم فسألوه فقال سموا باسمی ولا تکنوا بکنیتی فإنی بعثت قاسما أقسم بینکم
[[14]] مسند احمد، ج 14 ص 360-361 ح 18933 قال حمزة احمد الزین: إسناده صحیح / حدثنا عبد الله حدثنی أبی ثنا هشام بن سعید ثنا محمد بن مهاجر یعنى أخا عمرو بن مهاجر قل حدثنی عقیل بن شبیب عن أبی وهب الجشمی وکانت له صحبة قال قال رسول الله صلى الله علیه وسلم تسموا بأسماء الأنبیاء وأحب الأسماء إلى الله عز وجل عبد الله وعبد الرحمن وأصدقها حارث وهمام وأقبحها حرب ومرة
