یکی دیگر از بدعت های عمر بن خطاب که عثمان نیز از او پیروی کرد، گرفتن زکات از اسب است.

اینک در قالب چند نکته به بیان تفصیلی این مطلب می پردازیم.

نکته ی اول: به تصریح پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}}، اسب زکات ندارد.

در کتب اهل سنت روایات فراوانی از رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} نقل شده که اسب زکات ندارد که به دو نمونه اشاره میکنیم:

1. روایت صحیح بخاری و مسلم: «بر مسلمان نه در برده اش و نه در اسبش زکاتی نیست.»^[[1]]

2. روایت صحیح البانی: «اسب و برده زکات ندارد، مگر زکات فطره برای برده.»^[[2]]

نکته ی دوم: به اتفاق جمهور علما، اسب زکات ندارد.

ابن بطال مالکی (متوفای 449 هـ) می نویسد:

«جمهور علما اتفاق نظر دارند بر اینکه در اسب زکاتی نیست. این مطلب از علی بن ابی طالب _{^{علیه السلام}} و ابن عمر روایت شده و آن نظر عامر شعبی، ابراهیم نخعی، سعیب بن مسیب، عطاء، حسن بصری، حکم، سفیان ثوری، امام مالک، اوزاعی، لیث، ابو یوسف، محمد، امام شافعی، امام احمد و ابو ثور است.»^[[3]]

نکته ی سوم: اعتراف علمای اهل سنت به زکات گرفتن از اسب توسط عمر

ابو هلال عسکری در اولیاتش^[[4]] و سیوطی در تاریخ الخلفاء^[[5]] گفته اند که: «عمر اول کسی بود که از اسب زکات گرفت.»

بدر الدین عینی نیز در شرحش بر صحیح بخاری می نویسد:

«ابو عمر (ابن عبدالبر) گوید: روایت زکات گرفتن از اسب توسط عمر، صحیح است و از زهری از سائب بن یزید نقل شده است. و ابن رشد مالکی در "القواعد" گوید: این خبر از عمر صحیح است که او از اسب زکات میگرفت.»^[[6]]

نکته ی چهارم: روایات زکات گرفتن عمر از اسب، معتبر است.

این مطلب که عمر بن خطاب از اسب زکات می گرفت، با اسانید معتبر روایت شده است که اینک ذکر میکنیم:

روایت یکم: احمد و حاکم با سند صحیح از حارثه بن مضرب

احمد بن حنبل در مسندش با سند صحیح (طبق گفته شعیب الارنؤوط)^[[7]] از حارثه بن مضرب روایت کرده است که گفت:

«عده ای از اهل شام نزد عمر آمدند و گفتند: ما اموال، اسبها، غلامان و کنیزانی به دست آورده ایم و دوست داریم که برای ما در آن نکوئی و طهوری باشد. گفت: دو رفیق پیشین من (یعنی پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} و ابوبکر) آنچه کرده اند، آن را می کنیم. پس با اصحاب پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} مشورت کرد که در میان آنها، علی _{^{علیه السلام}} بود. پس علی _{^{علیه السلام}} فرمود: این کار خوبی است، اگر جزیه همیشگی و معتاده نشود که بعد از تو به آن متوسل شده و مال مردم را بگیرند.»^[[8]]

این روایت را حاکم نیز در مستدرکش آورده و سندش را تصحیح کرده است.^[[9]]

مالک بن انس اما این ماجرا را با سند صحیح مرسل^[[10]] از سلیمان بن یسار اینگونه روایت کرده است:

«مردم شام به ابو عبیده جراح گفتند: از اسب و برده های ما زکات بگیر؛ پس او خودداری کرد و به عمر بن خطاب نوشت؛ اما او هم امتناع کرد. پس دو مرتبه با او سخن گفتند. پس عمر بن خطاب به او نوشت:

اگر دوست دارند، از آن ها بگیر و به آنها رد کن و برده شان را روزی و مقرری بده.

مالک گوید: یعنی به فقرایشان رد کن.»^[[11]]

روایت دوم: ابن شهاب زهری از سائب بن یزید صحابی

عبدالرزاق بن همام صنعانی (متوفای 211 هـ) با سند صحیح^[[12]] از ابن شهاب زهری روایت کرده است که: «عثمان از اسب زکات می گرفت.» و سپس می افزاید که سائب بن یزید به او خبر داده است که: «عمر بن خطاب همواره از اسب زکات می گرفت.» سپس از ابن شهاب نقل میکند که گوید:«اطلاع ندارم که پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} از اسب زکات گرفته باشد.»^[[13]]

ابن ابی حاتم رازی نیز با سند صحیح دیگر،^[[14]] این مطلب را از زهری از سائب بن یزید روایت کرده است.^[[15]]

ابن حجر عسقلانی نیز می نویسد:

ابوالحسن دارقطنی در "غرائب مالک" با سند صحیح از او از زهری از سائب بن یزید روایت کرده است که گفت:«پدرم را دیدم که زکات اسبانش را برداشت و به عمر داد.»^[[16]]

مرحوم علامه امینی می فرماید: ظاهر روایت اول می رساند که خلیفه نمی دانست که زکات به اسب و برده تعلق نمی گیرد و برای همین، حکم را معلق کرد به آنچه که دو صاحب قبلی او کرده بودند و نیز نمی دانست که آنها چه کرده اند؛ به همین خاطر با صحابه مشورت کرد. پس مولای ما امیرالمومنین _{^{علیه السلام}} اشاره فرمود که زکات ندارد و فرمود:«خوب است که از ایشان از باب بر و احسان گرفته شود، به شرطی که بعد از او بدعت مداوم نشود که مانند جزیه و مالیات گرفته شود.» لکن خلیفه گوش به این حکمت بالغه نداد و پیروی از سابقین خود هم نکرد، پس دستور داد بگیرند و برگردانند به ایشان و یا به فقرایشان.

و در روایت سلیمان بن یسار، ندانست که حب صاحب مال، حکم شرعی را ثابت نمی کند و امام _{^{علیه السلام}} او را متنبه نمود به اینکه مبادا جزیه باشد. همینطور خلیفه در عملش پیشی گرفت تا آنکه قومی بعد از او آمدند و او را اول کسی قرار دادند که از اسب زکات گرفت و اعتماد بر عمل او کردند؛ پس میان آنها و کسانی که پیروی از سنت پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} کردند، در عدم تعلق زکات به اسب، نزاع و زد و خورد واقع شد.