از جمله مهمترین مواردی که بدعت گذاری عثمان و میزان بهره ی او از ایمان را نشان میدهد، تمام خواندن نماز هایش در سفر است. با وجود اینکه شکسته بودن نماز در سفر، در قرآن^[[1]] و به صورت متواتر در سنت آمده است.

اینک در قالب چند نکنه به بیان این بدعت عثمان می پردازیم.

نکته ی اول: رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}}  در همه ی سفرهایش نمازهایش را شکسته می خواند.

ابن تیمیه حرّانی، شیخ الاسلام وهابیان، می نویسد:

«اما در سفر، رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} نزدیک به سی تا سفر داشته و در همه آنها نمازش را دو رکعتی خوانده و هیچ یک از علما نقل نکرده اند که آن حضرت نماز واجب را چهار رکعت خوانده باشد. حتی در حجة الوداع که آخرین سفر ایشان بود، در منی نمازها را با مسلمانان دو رکعت دو رکعت می‌خواند. این مطلب را همه می‌دانند و نزد همه مستفیض و متواتر است که همه صحابه و کسانی که از صحابه آموخته اند، بر نقل آن اتفاق نظر دارند.»^[[2]]

وی در جای دیگر می نویسد:

«اهل علم اتفاق دارند که رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} هرگز در ماه رمضان عمره انجام نداده و در ماه رمضان برای عمره از مدینه خارج نشده است، بلکه به سوی مکه نیز خارج نشده جز سال فتح مکه که ایشان در ماه رمضان مسافر بودند. و فتح مکه در ماه رمضان سال هشتم واقع شده است. و در این سفر برخی اصحاب روزه دار بودند و برخی افطار کردند. رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} با آنها دو رکعت خواند و از آن حضرت و هیچ یک از صحابه نقل نشده است که در سفر، چهار رکعت خوانده باشند.»^[[3]]

نکته ی دوم: نماز نخستین، دو رکعتی بود و سپس به نماز در حضر افزوده شد.

بخاری در صحیحش از عایشه روایت کرده است که گفت:

«نماز به صورت دو رکعتی واجب شده بود؛ سپس پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} هجرت کرد و بعد از آن نماز چهار رکعتی واجب گردید، اما نماز در سفر به حالت اول خود باقی ماند.»^[[4]]

مسلم نیز چنین نقل کرده است:

«در آغاز کار، نماز چه برای مسافر و چه برای کسـی که در میهن خویش است، دو رکعت دو رکعت بایسته بود، سپس نماز در سفر به حال خود باقی ماند و به نماز کسی که در میهن خویش است افزوده شد.»^[[5]]

نکته ی سوم: در لسان نبوی، نماز مسافر دو رکعت است.

مسلم در صحیحش از ابن عباس روایت کرده است که گفت:

«خداوند نماز را بر زبان پیامبرتان _{^{صلی الله علیه وآله}} برای مسافر، دو رکعت واجب کرد و بر مقیم، چهار رکعت و در خوف، یک رکعت.»^[[6]]

احمد بن حنبل نیز از عمر بن خطاب روایت کرده است که گفت: «نماز سفر بر زبان پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} دو رکعت است.»^[[7]]

نکته ی چهارم: عثمان در اوایل خلافتش، نماز را در سفر شکسته می خواند.

مهمترین نکته ای که راه هر گونه تأویل و خوش گمانی به عثمان را می بندد، توجه به این نکته است که در دوران خلافت ابوبکر، عمر و اوایل خلافت عثمان، نماز در سفر شکسته خوانده میشد و بعد از آن بود که عثمان تصمیم گرفت تمام بخواند.

روایت سالم از عبدالله بن عمر:

مسلم در صحیحش از سالم از پدرش عبدالله بن عمر روایت کرده است که: «رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} در منی و غیر آن، نماز مسافر را دو رکعت خواند و ابوبکر، عمر و عثمان در اوایل خلافتش نیز دو رکعت خواند و سپس عثمان تمام و چهار رکعت خواند.»^[[8]]

روایت عبیدالله از عبدالله بن عمر:

بخاری همچنین در صحیحش از عبیدالله پسر عبدالله بن عمر از پدرش روایت کرده است که گفت: «رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}}، ابوبکر، عمر و عثمان در اوایل خلافتش، در منی نماز را دو رکعت خواندند.»^[[9]]

روایت نافع از عبدالله بن عمر:

بخاری در صحیحش از نافع از عبدالله بن عمر روایت کرده است که گفت: «با رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}}، ابوبکر، عمر و با عثمان در اوایل خلافتش در منی، نماز را دو رکعتی خواندم؛ سپس [عثمان] آن را تمام خواند.»^[[10]]

نکته ی پنجم: ابن عمر هر گاه با عثمان میخواند، تمام میخواند و هر گاه تنها میشد، شکسته!

مسلم در صحیحش از نافع روایت کرده است که گفت:

«ابن عمر هر وقت با امام (که همان عثمان بود) نماز به جای می آورد، چهار رکعتی می خواند و هرگاه به تنهایی نماز می خواند، دو رکعتی می خواند!»^[[11]]

مسلم همچنین از حفص بن عاصم از عبدالله بن عمر روایت کرده است که گوید:

«رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}}، ابوبکر و عمر در سرزمین منیٰ، نمازها را مانند نماز مسافر می‌خواندند. عثمان بن عفّان نیز هشت یا شش سال چنین کرد. حفص بن عاصم گوید: عبدالله بن عمر نیز در سرزمین منیٰ دو رکعت می‌خواند و به رختخواب می‌رفت. من می‌گفتم: عمو جان! اگر بعد از آن‌ها دو رکعت دیگر می‌خواندی خوب بود. او گفت: اگر بخواهم چنین کاری انجام دهم، نمازم را کامل می‌نمودم.»^[[12]]

نکته ی ششم: کامل خواندن نماز در سفر، کفر است!

ابو الحسن الحمیری متوفای 386 هـ با سند حسن^[[13]] از عبد الله بن عمر روایت می کند که گفت: «نماز مسافر دو رکعت است و کسی که سنت را ترک کند، کافر است.»^[[14]]

همین روایت را ابن حزم آندلسی از عبدالله بن عمر از رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} نقل کرده است.^[[15]]

همان گونه که از این روایت ثابت می شود، از نظر ابن عمر،کامل خواندن نماز در سفر یعنی ترک سنت و اثر این ترک سنت هم یعنی کفر!

نکته ی هفتم: شکسته خواندن معاویه و سپس پیروی اش از بدعت عثمان!!

احمد بن حنبل با سند حسن (طبق گفته ی شعیب الارنؤوط)^[[16]] از عباد بن عبدالله بن زبیر روایت کرده است که گفت:

«وقتى معاویه به حج آمد، ما هم با وى به مکه آمدیم. معاویه نماز ظهر را با ما دو رکعت خواند، ولى عثمان وقتى نماز را تمام مىخواند و به مکه مى آمد، ظهر، عصر و عشا را هر کدام چهار رکعت مى گزارد. و چون به منى مى آمد، در آنجا و در عرفات نماز را تمام مى خواند. به همین جهت وقتى معاویه با ما ظهر را دو رکعت خواند، مروان بن حکم (داماد و پسر عموی عثمان) و عمرو بن عثمان پیش او رفتند و گفتند: هیچکس به اندازه تو به پسر عمویت (عثمان ) زیان نرساند. معاویه گفت: چه زیانى؟ گفتند: مگر نمى دانى که او در سفر نماز را تمام مىخواند؟ معاویه گفت: واى بر شما! مگر واقع مطلب غیر از چیزى است که من انجام دادم؟ من ظهر و عصر را با پیغمبر _{^{صلی الله علیه وآله}} و ابوبکر و عمر شکسته خواندم .آنها گفتند: ولى پسر عمویت عثمان آن را تمام مىخواند و مخالفت تو با او، برایش عیب است !معاویه هم رفت و نماز عصر را چهار رکعت خواند، ولى ظهر را دو رکعت خوانده بود.»^[[17]]

نکته ی هشتم: اظهار تأسف عبدالله بن مسعود از تمام خواندن عثمان

بخاری و مسلم در صحیح های خود از عبدالرحمن بن یزید روایت کرده اند که میگفت:

«عثمان بن عفان نماز را با ما در منی چهار رکعتی خواند و این را به گوش عبد الله بن مسعود رسانیدند؛ پس او از بازگشت به خدا سخن کرد و سپس گفت: من با پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} نماز را در منی دو رکعتی خواندم و با ابوبکر و عمر نیز دو رکعتی خواندم و ای کاش که بهره من از این چهار رکعت، به اندازه دو رکعتی باشد که پذیرفته گردد.»^[[18]]

نکته ی نهم: مخالفت صحابه با بدعت عثمان

ابن اثیر در تاریخش می نویسد:

«در این سال (29 هـ) عثمان با مردم حج گزارد و برای خود در منی سراپرده برافراشت. این نخستین سراپرده ای بود که عثمان برزد. وی در این جای و در عرفه، نماز جماعت را تمام خواند.

برای نخستین بار مردم به تندی و آشکارا درباره ی عثمان سخن گفتند؛ چه او نماز خود را در منی تمام خواند. بسیاری از یاران پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} او را بر این کار نکوهش کردند. علی بن ابی طالب _{^{علیهما السلام}} به وی فرمود: نه کاری تازه پیش آمده و نه ما از روزگار اسلام و زمان پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} بسی دور گشته ایم. تو خود دیدی که پیامبر _{^{صلی الله علیه وآله}} و ابوبکر و عمر در اینجا نماز را دو رکعت می خواندند و تو در آغاز خلیفگی خود هستی. نمی دانم کار تو کجا خواهد کشید.

عثمان گفت: رأیی است که آن را برگزیده ام!!

گزارش به عبدالرحمن بن عوف رسید که با وی بود. به نزد عثمان آمد و به وی گفت: آیا تو در اینجا با پیامبر خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} و ابوبکر و عمر نماز نخواندی که آنان دو رکعت خواندند و تو نیز دو رکعت خواندی؟

عثمان گفت: آری، ولی شنیده ام که برخی از حاجیان یمن و پاره ای مردم فرودست گفته اند که نماز برای ماندگاران دو رکعت است. اینان از نماز من نمودار آورده اند. من در مکه زنی دارم و طائف دارایی.

عبدالرحمن گفت: این بهانه درست نیست. اما اینکه می گویی از اینجا زنی گرفته ام، زن تو در مدینه از آنجا بیرون می آید و در هر جا ماندگار شوی، ماندگار می گردد. اما دارایی تو در طائف، دستاویز نادرستی است؛ زیرا از اینجا تا آنجا سه شبانه روز راه است! اما گفتار تو درباره حج گزاران یمن و جز ایشان، گزافی بیش نیست! بر پیامبر خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} در اینجا سروش خدایی (وحی) فرود می آمد و اسلام خرد و تنک مایه بود. سپس ابوبکر و عمر فراز آمدند و همگی نماز را دو رکعت خواندند. امروز اسلام نیرو گرفته است و جای این بازی ها نیست!

عثمان گفت: رأیی است که آن را برگزیده ام!!

عبدالرحمن از نزد او بیرون آمد و عبدالله بن مسعود را دید و به وی گفت: ابو محمد، آنچه را می بینی دگرگون کن. گفت: چه کنم؟ گفت: آنچه را می دانی و می بینی به کار ببر. ابن مسعود گفت: ناسازگاری مایه ی گزند است. من با یارانم چهار رکعت خواندم. عبدالرحمن گفت: من با یاران خویش دو رکعت خواندم؛ ولی اکنون چهار خواهم خواند.»^[[19]]

همچنین عبدالرزاق صنعانی با سند صحیح^[[20]] از طریق امام جعفر صادق _{^{علیه السلام}} از امام محمد باقر _{^{علیه السلام}} نقل کرده است که فرمودند:

«عثمان در منی بود که بیمار گشت؛ پس به علی _{^{علیه السلام}} گفته شد که پیش‌نماز بایست. فرمود: اگر بخواهید نماز را آنگونه که رسول خدا _{^{صلی الله علیه وآله}} می‌خواند؛ یعنی دو رکعت برایتان می‌خوانم. گفتند: نه، نماز امیر مومنان – یعنی عثمان- چهار رکعت است!! پس ایشان از نماز خواندن بر آن ها امتناع ورزید.»^[[21]]

نکته ی دهم: سردرگمی علمای اهل سنت از تأویل بدعت عثمان.

محیی الدین نووى در شرح صحیح مسلم مى گوید:

«علما در تأویل و اجتهاد عایشه و عثمان اختلاف نموده اند.

بعضی گفته اند: عثمان امیرالمؤمنین و عایشه ام المؤمنین است ! گویى که هر دو در منزل های خود نماز مى گزارند! محققین این را رد کرده اند؛ زیرا پیغمبر _{^{صلی الله علیه وآله}} از آنها سزاوارتر بود. همچنین ابوبکر و عمر.

بعضى هم گویند: عثمان در مکه با خانواده خود بود. این را هم رد کرده اند؛ چون پیغمبر اکرم _{^{صلی الله علیه وآله}} با زنانش ‍ مسافرت مىکرد و نمازش قصر بود.

بعضى هم گفته اند: به خاطر اعرابى که در حضر بودند، عایشه و عثمان نماز را تمام مى خواندند تا مبادا آنها تصور کنند که نماز در حضر و سفر مطلقاً قصر است !این را هم رد کرده اند؛ چون این معنا در زمان پیغمبر _{^{صلی الله علیه وآله}} هم بود، و اشتهار نماز در عصر عثمان بیش از زمان پیغمبر _{^{صلی الله علیه وآله}} بود.

و گویند: علت تمام خواندن نماز این بود که عثمان و عایشه بعد از حج، در مکه نیت اقامه کرده بودند! این را هم باطل دانسته اند، به دلیل اینکه: اقامت در مکه براى مهاجرین بیش از سه روز حرام بوده است .

و گفته اند: عثمان زمینى در منى داشت .این را هم مردود دانسته اند؛ زیرا این معنا مقتضى اتمام و اقامه نیست.»^[[22]]