دستور عثمان به تمام بودن نماز مسافران تاجر
عثمان نه تنها خودش نمازهایش را در سفر، تمام می خواند، بلکه اعتقاد داشت که تاجران نیز نباید نمازهایشان را در سفر شکسته بخوانند و این را بخشنامه کرد و به کارگزارانش ابلاغ کرد!
طحاوی با سند معتبر[[1]] از ابو مهلب روایت کرده است که گفت:
«عثمان نوشت: به من گزارش رسیده که گروهی بـه آهنگ بازرگانی یا فراهم آوردن باج یـا چرانیدن چارپایان بیرون می شوند و آنگاه نماز را شکسته می خوانند. نماز شکسته تنها برای کسی است که او را در پی کاری فرستاده باشند یا در برابر دشمن باشد.»[[2]]
سند این روایت را ابن حزم [[3]] و دکتر سامی بن مساعد بن مسیعید الرفاعی الجهنی تصحیح کرده اند.[[4]]
طحاوی بعد از نقل این روایت و بیان اعتقاد عثمان، به صراحت می گوید که این اعتقاد در نزد ما، فاسد است![[5]]
عبدالرزاق بن همام با سند صحیح[[6]] از ابو قلابه روایت می کند که گفت: به من خبر داد کسی که نامه ی عثمان را خوانده بود یا بر او خوانده شده بود که عثمان به اهل بصره نوشت: اما بعد، به من خبر رسیده است که الخ.[[7]]
ابن تیمیه می نویسد:
با سند صحیح از عثمان بن سعید از سعید بن ابی عروبه از قتاده از عباس بن عبدالله بن ابی ربیعه روایت شده است که عثمان بن عفان به کارگزارانش نوشت که الخ. ابن حزم گوید: و این دو سند در نهایت صحت هستند.[[8]]
می گویم: مدعای عثمان در هیچ روایت نبوی نیامده است؛ اما آیه ی قرآن و روایات متعدد دلالت عام بر شکسته بودن نماز هر مسافری دارند. از طرف دیگر، روایاتی نیز در کتب اهل سنت وجود دارد که به طور خاص به نماز مسافران تاجر اشاره کرده و حکم به شکسته بودنشان داده است.
ابن ابی شیبه با سند صحیح[[9]] از ابراهیم نخعی تابعی روایت کرده است که گفت:
«مردی به نزد رسول خدا صلی الله علیه وآله آمد و گفت: ای پیامبر، من مردی بازرگانم و به بحرین رفت و آمد می کنم؛ پس وی را فرمود تا نمازهایش را دو رکعتی بخواند.»[[10]]
طبری نیز در تفسیرش از حضرت علی علیه السلام روایت کرده است که فرمود:
«گروهی از بازرگانان از پیامبر صلی الله علیه وآله پرسـیدند: ای پیامبر خدا، ما که به مسافرت می پردازیم، چگونه نماز بگزاریم؟ پس خداوند این آیه را فرسـتاد: ((و هنگامی که در سفر باشید باکی برای شما نیست که نماز را کوتاه بخوانید)) سپس وحی قطع شد.»[[11]]
[[1]] بررسی سند روایت طبق برنامه جوامع الکلم:
بکار بن قتیبة البکراوی: مقبول / روح بن عبادة القیسی: ثقة / حماد بن سلمة البصری: ثقة /أیوب السختیانی: ثقة / عبد الله بن زید الجرمی: ثقة / معاویة بن عمرو البصری: ثقة
[[2]] شرح معانی الآثار ج 1 ص 426 حدثنا أبو بکرة قال ثنا روح وأبو عمر قالا أخبرنا حماد بن سلمة أن أیوب السختیانی أخبرهم عن أبى قلابة الجریبى عن عمه أبى المهلب قال کتب عثمان بن عفان رضی الله عنه أن بلغنی أن قوما یخرجون إما لتجارة وإما لجبایة وإما لحشر ثم یقصرون الصلاة وإنما یقصر الصلاة من کان شاخصا أو بحضرة عدو
[[3]] مجموع الفتاوى ج 24 ص 86 قال بن حزم وهذان الإسنادان فی غایة الصحة
[[4]] تخریج الأحادیث والآثار فی کتاب التسهیل لعلوم التنزیل لابن جزی الکلبی، ج 1 ص 390-391 ح 333 قال إسناده صحیح، رجاله کلهم ثقات / پی دی اف
[[5]] قال وکان مذهب عثمان بن عفان رضی الله عنه أن لا یقصر الصلاة إلا من کان یحتاج إلى حمل الزاد والمزاد ومن کان شاخصا فأما من کان فی سفر مستغنیا به عن حمل الزاد والمزاد فإنه یتم الصلاة قالوا ولهذا أتم الصلاة ب منى لأن أهلها فی ذلک الوقت کثروا حتى صارت مصرا استغنى من حل به عن حمل الزاد والمزاد وهذا المذهب عندنا فاسد
[[6]] بررسی سند روایت طبق برنامه جوامع الکلم:
عبد الرزاق بن همام الحمیری: ثقة / معمر بن أبی عمرو الأزدی: ثقة / أیوب السختیانی: ثقة / عبد الله بن زید الجرمی: ثقة
[[7]] مصنف عبد الرزاق ج 2 ص 521 ح 4285 عبد الرزاق عن معمر عن أیوب عن أبی قلابة قال أخبرنی من قرأ کتاب عثمان أو قرئ علیه أن عثمان کتب إلى أهل البصرة أما بعد فإنه بلغنی أن بعضکم یکون فی جشرة أو فی تجارة أو یکون جابیا فیقصر الصلاة إنما یقصر الصلاة من کان شاخصا أو بحضرة عدو
[[8]] مجموع الفتاوى ج 24 ص 86 وقد رواه غیره باسناد صحیح عن عثمان بن سعد عن سعید بن أبى عروبة عن قتادة عن عباس بن عبد الله بن أبى ربیعة أن عثمان بن عفان کتب إلى عماله ألا لا یصلین الرکعتین جاب ولا تان ولا تاجر إنما یصلى الرکعتین من کان معه الزاد والمزاد ... قال بن حزم وهذان الإسنادان فی غایة الصحة
[[9]] بررسی سند روایت طبق برنامه جوامع الکلم:
وکیع بن الجراح الرؤاسی: ثقة / سلیمان بن مهران الأعمش: ثقة / إبراهیم النخعی: ثقة
[[10]] مصنف ابن أبی شیبة ج 2 ص 204 ح 8162 حدثنا وکیع قال حدثنا الأعمش عن إبراهیم قال جاء رجل إلى النبی صلى الله علیه وسلم فقال یا رسول الله إنی رجل تاجر اختلف إلى البحرین فأمره أن یصلی رکعتین
[[11]] تفسیر الطبری ج 5 ص 244 حدثنی المثنى قال ثنا إسحاق قال ثنا عبد الله بن هاشم قال أخبرنا یوسف عن أبی روق عن أبی أیوب عن علی قال سأل قوم من التجار رسول الله فقالوا یا رسول الله إنا نضرب فی الأرض فکیف نصلی فأنزل الله ^ وإذا ضربتم فی الأرض فلیس علیکم جناح أن تقصروا من الصلاة ^ ثم انقطع الوحی
