بخش چهارم: عدالت امیر المومنین علیه السلام

می توان گفت که عدالت، ترکیبی از ایمان و تقوا، علم و شجاعت است، و اثبات کردیم که امیر مومنان g در هر سه مورد، سرآمد بودند و دیگران قابل مقایسه با ایشان نیستند.

برای کسی که حاکم ممالک اسلامی می شود و تصمیمش بر چندین کشور اثر می گذارد، اشتباه حداقلی و نزدیکی اش به حق، بی نهایت اهمیتش بیشتر خواهد بود که این موضوع، اهمیت و لزوم عصمت خلیفه ی مسلمین را می رساند که ما در فصل سوم کتاب «امتداد رسالت» در این رابطه سخن گفته ایم و به احادیث معیت با حق (علی مع الحق والحق مع علی)، اطاعت (من اطاع علیا فقد اطاعنی)، جدایی (من فارق علیا فقد فارقنی)، دعای غدیر (اللهم انصر من نصره واخذل من خذله)، ثقلین (انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله وعترتی اهل بیتی ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا بعدی ابدا) و آیه ی تطهیر (إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً) استدلال کرده ایم؛ اما در این کتاب با تنزل از نصوص مربوط به عصمت که نهایت عدالت را می رساند، تنها به ذکر روایات مربوط به افضلیت امیرالمومنین g در عدالت می پردازیم.

یکم: امیر مؤمنان g قاضی ترین صحابه

اقضا بودن امیر المومنین g، در بین صحابه، تابعین و علمای اهل سنت مشهور است؛ و آنها این مطلب را با تعبیرات مختلفی نقل کرده اند که از مجموع آن ها به آن یقین حاصل می شود.

طبق روایت صحیح بخاری، عمر بن خطاب خود معترف بود که قاضی ترین مردم، امیر مومنان g است.^[1]

از عبد الله بن مسعود^[2] و ابوهریره^[3] نیز نقل شده است که ما صحابه، قاضی ترین اهل مدینه را امام علیg می دانستیم.

دوم: خطا نکردن امیرالمومنین g در قضاوت

 از حضرت علی g روایت شده است که فرمود: «رسول خدا n مرا براى قضاوت به یمن فرستاد. عرض کردم: اى رسول خدا، مرا که هنوز جوانم و قضاوت نمى دانم، مى فرستى؟ پس دستشان را بر سینه ام گذاشتند و فرمودند: خداوندا، زبانش را استوار و قلبش را هدایت کن. پس من بعد از آن در قضاوت دچار شک نشدم.»^[4]

این روایت را حاکم نقل و تصحیح کرده و ذهبی نیز با نظر حاکم موافقت نموده است^[5] و نیز احمد بن حنبل نقل کرده و احمد شاکر سندش را صحیح^[6] و وصی الله بن محمد عباس حسن دانسته است.^[7] نسائی نیز نقل کرده و ابو اسحق حوینی سندش را حسن^[8] و البانی صحیح دانسته است.^[9]

مغیره نیز به خدا قسم می خورد که امیر المومنین g در قضاوت خطایی نکرد.

صلاح الدین صفدی می نویسد:

«رسول خدا n در میان اصحابش فرمود: قاضی ترین شما علی بن ابی طالب g است و عمر گفت: علی g قاضی ترین ما است... و از اسماعیل بن ابی خالد نقل شده است که گفت: به شعبی گفتم که مغیره به خدا قسم می خورد که علی g در هیچ قضاوتی که کرد خطایی نکرد. پس گفت: [در تعریف] افراط کرده است.»^[10]

گسترده تر بودن دایره ی قضاوت نسبت به علم به حلال و حرام

 خلیفه دوم ضمن اعتراف به اقضا بودن امیرالمومنین g، گفته است که اعلم ما به حلال و حرام، معاذ بن جبل است؛ از این رو عده ای از علمای عامه مانند ابن تیمیه، با تمسک به آن، از پذیرش دلالت اقضا بودن حضرت امیرالمومنین g بر اعلمیت و افضلیت آن حضرت شانه خالی کرده و دایره ی قضـاوت را محدود کرده اند، در حالی که قاضی باید بر تمامی ابواب و مسائل فقه تسلط کافی داشته باشد.

عماد الدین ابو الفداء می گوید:

«پیامبر n فرموده است: "قاضی ترین شما علی g است" و قضاوت نیازمند آشنایی به تمام ابواب فقه است.»^[11]

ابن الملقن شافعی متوفای 804 هـ می گوید:

«همانطور که فرموده است: "قاضی ترین شما علی g است." و معلوم است که آگاه ترین مردم به قضاوت، آگاه ترین آن ها به فرائض و واجبات است؛ زیرا آن از جمله ی علوم قضاوت است.»^[12]

مالک، شافعی و برخی از حنفی ها نیز یکی از شروط قضاوت را تسلط بر احکام الهی در حد اجتهاد دانسته ‌اند.^[13]

اما اینکه قاضی ترین مردم، افضل آنان است، در حدیث نبوی در صحیح بخاری آمده است:

« وَقَالَ: أَفْضَلُکُمْ أَحْسَنُکُمْ قَضَاءً = افضل شما بهترین شما در قضاوت است.»^[14]

از این رو، عبد الله بن مسعود می گفت: «ما افضل اهل مدینه را علی بن ابی طالب g می دانستیم.»^[15]

احمد بن حنبل این روایت را دو بار نقل کرده و سند هر دو را وصی الله بن محمد عباس تصحیح کرده است.^[16]

سوم: قاطعیت امیر المومنین g در اجرای حدود الهی

اخبار زیادی در شدت عدالت امیر المومنین g نقل شده است؛ اما از باب خَیرُ الکلامِ مَا دَلَّ وَ قَلَّ، به ذکر سخنی از رسول خدا n بسنده می کنیم:

«ابو سعید خدری می گوید: مردم از علی g شکایت کردند. پس رسول خدا n در میان ما به خطابه برخاست. پس شنیدم که می فرمود: ای مردم! از علی g شکایت نکنید که او در امور الهی جدی ترین و سخت گیرترین است.»^[17]

این روایت را حاکم نقل و تصحیح کرده و ذهبی نیز با نظر حاکم موافقت کرده است^[18] و نیز احمد بن حنبل نقل کرده و شعیب الارنؤوط همه ی رجال سندش را ثقه دانسته^[19] و حمزه احمد الزین نیز سندش را تصحیح کرده است.^[20] وصی الله بن محمد عباس نیز سندش را صحیح دانسته است.[21]