در روایات شیعه و سنی، استدلال های زیادی از اهل بیت علیهم السلام به حدیث غدیر نقل شده است، ولی چون بنای ما نقل از منابع معتبر اهل سنت و استناد به روایات معتبرشان است، لذا به ذکر تنها دو مورد اکتفا می کنیم.

یکم: استدلال در زمان پیامبر صلی الله علیه وآله

«از ابن عباس نقل شده که علی (علیه السلام) همیشه در زمان حیات رسول خدا صلی الله علیه وآله می گفتند : ((آیا اگر رسول خدا صلی الله علیه وآله از دنیا رفتند یا به شهادت رسیدند ، شما به دوران جاهلیت و به عقب بر می گردید ؟)) (آل عمران: 144) به خدا قسم، بعد از این که خداوند ما را هدایت کرد ، ما به عقب بر نمی گردیم. قسم به خدا، من برادر رسول خدا صلی الله علیه وآله ، ولی، وارث و پسر عموی ایشان هستم، پس چه کسی از من به او سزاوارتر است.»^[1]

هیثمی بعد از نقل این روایت از طبرانی، گفته است که رجال سندش همگی رجال صحیح بخاری هستند.^[2]

ناصر الدین ألبانی این حدیث را منکر شمرده و با تمسک به دلایل سست، خواسته است اعتبارش را زیر سؤال ببرد. وی می گوید:

«می گویم: حاکم و ذهبی در قبال سند این روایت سکوت کرده اند؛ شاید به این دلیل که ایرادی داشته است، و آن متوجه سماک است، یا آن کسی که از سماک آن را نقل کرده است؛ یعنی اسباط . اما اول: سماک گرچه ثقه است، ولی در مورد روایات او از عکرمه ایراد گرفته اند ؛ حافظ ابن حجر در کتاب تقریب گفته است: راستگو است ، اما روایتش از عکرمه اضطراب دارد ، و در آخر عمرش حافظه اش ضعیف شد و شاید هم از حفظ روایت می کرد. اما در مورد اسباط ؛ حافظ ابن حجر گفته: او راستگو است ، بسیار خطا می کند و احادیث غریبی نقل می کند.»^[3]

می گویم: حاکم و ذهبی در بیش از 20 مورد ، روایات سماک بن حرب از عکرمه را تصحیح کرده اند.^[4]

خود ألبانی در جای دیگر به اشکالش مبنی بر اضطراب روایات سماک از عکرمه، چنین پاسخ می دهد:

«می گویم: سندش صحیح است اگر نبود اینکه این روایت از جمله روایات سماک از عکرمه است که مضطرب می باشد و شاید اضطرابش زمانی است که روایتش مرفوع باشد ، ولی این روایت موقوفه است همانطور که می بینی.»^[5]

و در جاهای دیگر، روایاتی با سند «سماک بن حرب عن عکرمة عن ابن عباس» را معتبر اعلام می کند:

«می گویم:سند این روایت حسن است و طبق شروط مسلم می باشد و در مورد سماک مقداری حرف وجود دارد.»^[6]

«می گویم: سند این روایت نیکو است، رجالش همگی ثقه و از رجال مسلم هستند، و در سماک مقداری سخن وجود دارد.»^[7]

«و شاهد دیگر این روایت، از ابن عباس است که طحاوی آن را از طریق سماک از عکرمه از او نقل کرده و سندش طبق شروط مسلم، صحیح است.»^[8]

دیگر علمای اهل سنت نیز احادیثی با سند «سماک بن حرب عن عکرمه عن ابن عباس» را تصحیح کرده اند؛ از جمله ترمذی^[9]، ابن خزیمه^[10] ، ابن حبان^[11]، احمد شاکر^[12] و ...

دوم: استدلال در زمانی که در خلافتشان نزاع شد

علمای اهل سنت از ابو طفیل روایت کرده اند که گفت:

«على (علیه السلام) مردم را در رحبه گرد آورد و فرمود: سوگند می دهم هر مرد مسلمانى که غدیر خم را به خاطر دارد و سخنى را که در آن روز از رسول خدا صلی الله علیه وآله شنیده است ، از جا برخیزد. سى تن از مردم براى اقامه شهادت بپا خاستند. ابو نعیم گفته است که افراد بسیارى شهادت دادند و اعلام کردند آن هنگام که رسول خدا صلی الله علیه وآله دست امیر المؤمنین على علیه السلام را به دست مبارک خود گرفت، خطاب به مردم فرمود:

آیا می‌دانید که من شایسته تر به مؤمنان از خود آنها می باشم ؟ همگى فرمایش رسول خدا صلی الله علیه وآله را تصدیق کردند. رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: هر کس من مولای او هستم ،‌ این [علی] مولای او است ؛ پروردگارا ! دوست على را دوست بدار ، و دشمن على را دشمن بدار .

ابو طفیل گفت: از میان جمع در حالى بیرون رفتم که آن بر من گران آمده بود ، و به دیدار «زید بن ارقم» رفتم و به او گفتم : از على علیه السلام چنین و چنان شنیدم. «زید» گفت: آنچه را که شنیدى انکار مکن ، به دلیل آن که من خود از رسول خدا صلی الله علیه وآله آن را شنیده ام.»^[13]

سند این روایت را شعیب الأرنؤوط^[14]، حمزه احمد الزین^[15]، ابو اسحاق حوینی^[16] ، ابن حبان^[17]، ألبانی^[18] و ضیاء مقدسی^[19] تصحیح کرده اند.

تعدادی از علمای اهل سنت تصریح کرده اند که حضرت علی علیه السلام در زمانی به این حدیث احتجاج کردند که در زمان خلافتشان [بر سر خلافت] نزاع شد ؛

ابن حجر هیثمی مکی می نویسد :

«در روایت احمد بن حنبل آمده است که 30 نفر از صحابه که حدیث غدیر را از پیامبر صلی الله علیه وآله شنیده بودند ، برای علی (علیه السلام) شهادت دادند آن هنگام که در زمان خلافتش نزاع شد ، همانطور که گذشت و به زودی نیز می آید و بسیاری از سندهایش صحیح و حسن هستند.»^[20]

ملا علی قاری حنفی نیز می نویسد :

«نتیجه اینکه : این حدیث بدون شک صحیح است ، بلکه بعضی از حافظان حدیث آن را از احادیث متواتر شمرده اند ؛ چرا که در روایت احمد آمده است که 30 نفر از صحابه که حدیث غدیر را از پیامبر صلی الله علیه وآله شنیده بودند ، برای علی (علیه السلام) شهادت دادند آن هنگام که در زمان خلافتش نزاع شد.»^[21]

محمد بن جعفر کتانی نیز همین سخن را گفته است.^[22]

نور الدین حلبی متوفای 1044 هـ می نویسد :

«و اگر فرضاً قبول کنیم که مراد ( از حدیث غدیر ) یعنی اولویت به امامت علی علیه السلام است ، پس مراد از آن، قطعاً اولویت بر مال است و نه در جمیع احوال . وگرنه باید قبول کرد که او با وجود رسول خدا صلی الله علیه وآله دارای مقام امامت بوده است ، در حالی که امامت بر مال ، مقرون به هیچ زمانی نیست. بلکه امامت علی علیه السلام بعد از وفات رسول خدا صلی الله علیه وآله مجاز خواهد بود بعد از اینکه با وی بیعت شود و او خلیفه گردد. و دلیل این سخن ، این می باشد که علی علیه السلام هرگز به حدیث غدیر استناد نکرد مگر بعد از اینکه خلافت به وی رسید ؛ آنچنان که بیان شد ، وی ( از حدیث غدیر ) علیه کسانی که در بحث خلافت با او منازعه کردند استفاده کرد. پس بر هر صاحب عقلی چه برسد به صاحب فهم مشخص است که سکوت وی از احتجاج به حدیث غدیر تا رسیدن ایام خلافتش حاکی از عدم نص حدیث غدیر بر امامت علی علیه السلام بعد از وفات رسول خدا صلی الله علیه وآله است.»^[23]

اما اشکالاتی بر دیگر حرف های حلبی وارد است ؛ از جمله اینکه امامت و ولایت همزمان امیر المومنین علیه السلام با امامت و ولایت رسول خدا صلی الله علیه وآله هیچ ایرادی ندارد ، همانطور که ولایت همزمان رسول خدا صلی الله علیه وآله با خداوند متعال و نیز حضرت هارون علیه السلام با حضرت موسی علیه السلام ایرادی نداشت و یکی در طول دیگری بود.

در مورد احتجاجات حضرت امیر المومنین علیه السلام هم در کتب شیعه موارد متعددی داریم ، اما در کتب اهل سنت نیز آمده است که حضرت امیر المومنین علیه السلام در شورای شش نفره به حدیث غدیر استدلال کرده اند.

سعد الدین تفتازانی احتجاج حضرت علی علیه السلام به حدیث غدیر در روز شورا را مسلّم دانسته و گفته است:

«این حدیثی است که اجماع بر صحت آن می باشد و علی علیه السلام آن را در روز شوری در حین بیان فضائلش بیان نمود و هیچکس آن را رد نکرده است.»^[24]

ابن ابی الحدید معتزلی شافعی تصریح می کند که روایات احتجاج حضرت علی علیه السلام به حدیث غدیر در روز شورای شش نفره ، طرق زیادی داشته و مستفیض است:

«ما در اینجا آنچه را که در روایات از داستان مناشده اصحاب شوری به طور استفاضه رسیده، و متضمّن فضایل و خصایصی است که علی علیه السلام به سبب آنها از دیگران متمایز گشته است ذکر می نمائیم. این جریان را محدّثین بسیار ذکر نموده اند و آنچه در نزد ما به صحّت پیوسته ، این جریان به آنچه ذکر شد (از روایات مشتمل بر فضایل آنجناب) پایان نیافته، و بلکه بعد از آنکه عبد الرحمن و حاضرین با عثمان بیعت کردند و علی علیه السلام از بیعت با او خود داری نمود، چنین فرمود: همانا برای ما حقّی است که اگر به ما داده شود ، آن را می گیریم و اگر منع شود ، با سختی ها میسازیم ، اگر چه شب روی طولانی باشد. او (علی علیه السلام) این سخن را ضمن کلامی فرمود که ارباب سیر آن را ذکر نموده اند و ما در آنچه قبلا نگاشته شد ، بعضی از آن را بیان داشتیم .. بر می گردد به سیاق روایت .. سپس به آنها فرمود: شما را بخدا سوگند میدهم: آیا در میان شما جز من کسی هست که رسول خدا صلی الله علیه وآله او را با خود برادر کند در آن هنگام که مراسم برادری را در میان مسلمین اجرا فرمود؟ گفتند: نه. سپس فرمود: آیا در میان شما غیر از من کسی هست که رسول خدا صلی الله علیه وآله درباره او فرموده باشد: من کنت مولاه فهذا مولاه؟ گفتند: نه . سپس فرمود: آیا در میان شما غیر از من کسی هست که رسول خدا صلی الله علیه وآله درباره او فرموده باشد: تو به من به منزله ی هارون علیه السلام به موسی علیه السلام هستی بجز اینکه بعد از من پیامبری نیست ؟ گفتند: نه.»^[25]