إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَیتِی فِیکُمْ کَمَثَلِ سَفِینَةِ نُوحٍ، مَنْ دَخَلَهَا نَجَی، وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ

«مَثَل اهل بیت من در میان شما مانند کشتی نوح است، هر کس به این کشتی داخل شود نجات می‌یابد، و هر کس جا بماند، غرق می‌شود.»

حدیث سفینه در کتب اهل سنت از 8 نفر از صحابه و مجموعا با 11 طریق نقل شده است که یکدیگر را تقویت می کنند.

لازم به ذکر است که طبق منهج محمد ناصرالدین البانی در کتاب سلسلة الاحادیث الصحیحة، اگر حدیثی دو طریق داشت: یکی حسن مرسل و دیگری ضعیف مرفوع، آن حدیث با مجموع دو طریقش حسن می شود.

سلسلة الاحادیث الصحیحة، ج 3 ص 416-417 ح 1431 " أربع رکعات قبل الظهر یعدلن بصلاة السحر ". رواه ابن أبی شیبة ... وهذا إسناد مرسل حسن ... وللحدیث شاهد ...ابن عمر مرفوعا به وزاد: " بعد الزوال ". وهذا إسناد ضعیف ... فالحدیث عندی حسن بمجموع الطریقین، والله أعلم.

بنابراین حدیث سفینه که یک سند حسن موقوف و چندین سند معتبر و ضعیف مرفوع دارد، بلاشک حداقل حسن است.

در ادامه طرق معتبر حدیث سفینه را به تفکیک نام صحابی می آوریم.

طرق حدیث سفینه به تفکیک نام صحابه

اول: امام علی (ع)

سند اول: روایت ابن ابی شیبه از طریق اعمش از منهال از ابن الحارث

ابوبکر بن ابی شیبه (متوفای 235 هـ) می نویسد:

حدثنا معاویة بن هشام قال ثنا عمار عن الأعمش عن المنهال عن عبد الله بن الحارث عن علی قال إنما مثلنا فی هذه الأمة کسفینة نوح وکتاب (کباب) حطة فی بنی إسرائیل.

«حضرت علی علیه السلام فرمودند: همانا مَثَل ما (اهل بیت) در این امت، همانند کشتی نوح و همانند دروازه حطه در بنی اسرائیل است.»

مصنف ابن أبی شیبة  ج 6   ص 372 ح 32115

مولوی حسن الزمان حیدر آبادی که عبد الحی الحسنی در شرح حالش از او به عنوان «الشیخ العالم المحدث أحد کبار العلماء» یاد کرده^[1]، این سند را تصحیح کرده است.^[2]

دکتر سعد الشثری، محقق کتاب المصنف، سند این روایت را حسن دانسته است.^[3]

سند این روایت بر مبنای رجالی شیخ شعیب الارنؤوط و دکتر بشار عواد معروف نیز حسن است!

بررسی سند روایت طبق نظرات رجالی شعیب الارنؤوط و دکتر بشار عواد معروف:

معاویة بن هشام القَصّار ... بخ م 4 : صدوقٌ حسن الحدیث

تحریر تقریب التهذیب، ج 3 ص 396 رقم 6771

عمار بن رُزَیق ...الضَّبِّی ... م د س ق : ثقةٌ ... ولا نعلم فیه جرحًا.

تحریر تقریب التهذیب، ج 3 ص 58 رقم 4819

سُلَیمان بن مِهران الأسدی الکاهلی، أبو محمَّد الکوفی، الأعمش: ثقة حافظ عارف بالقِراءاتِ، وَرِعٌ لکنه یُدلس، من الخامسة، مات سنة سبع وأربعین، أو ثمان، وکان مولده أول سنة إحدى وستین. ع.

تحریر تقریب التهذیب، ج 2 ص 78 رقم 2615

المنهال بن عَمْرو الأسدی ...خ 4 : ثقةٌ ... ولم یجرح بجرح حقیقی

تحریر تقریب التهذیب، ج 3 ص 421 رقم 6918

عبد الله بن الحارث بن نَوْفَل بن الحارث بن عبد المطلب الهاشمی، أبو محمدٍ المدنی، أمیر البصرة: له رُؤْیَة، ولأبیه وجدِّه صحبة، قال ابن عبد البر (2): أجمَعوا على ثقَته، مات سنة تسع وسبعین، ویقال: سنة أربع وثمانین. ع.

تحریر تقریب التهذیب، ج 2 ص 200 رقم 3265

در مورد مدلس بودن اعمش و عنعنه ی اعمش نیز شعیب الارنؤوط گفته است که اگر چنانچه از صحابی نقل کند و تصریح به سماع نکند، حدیثش قبول نمی شود؛ ولی اگر با واسطه از صحابی نقل کند (مانند همین حدیث)، حدیثش قبول می شود.

تحریر تقریب التهذیب، ج 1 ص 40 ومن ذلک أیضًا وصفُ عدد من التابعین الذین لم یُدرکوا أحدًا من الصحابة، أو بعضهم، وأرسلوا أحادیثهم بالتدلیس مثل سلیمان بن مهران الأعمش، وحبیب بن أبی ثابت، ویحیى بن أبی کثیر، والحسن البصری، وأبو إسحاق السبیعی ونحوهم.

فهؤلاء وأمثالهم إذا رَوَوْا عن الصحابة لم یُقبل حدیثُهم إلا إذا صرحوا بالسماع منهم، أما إذا رَوَوْا عن التابعین ولم یصرِّحوا بالسماع، فَیُقْبَلُ حدیثهم.

الکتاب: تحریر تقریب التهذیب للحافظ أحمد بن علی بن حجر العسقلانی تألیف: الدکتور بشار عواد معروف، الشیخ شعیب الأرنؤوط الناشر: مؤسسة الرسالة للطباعة والنشر والتوزیع، بیروت – لبنان الطبعة: الأولى، 1417 هـ - 1997 م

سند دوم: روایت حاکم حسکانی از طریق اعمش از منهال از عباد بن عبدالله

«أخبرنا محمد بن عبد الله الصوفی قال : أخبرنا محمد بن أحمد بن محمد الفقیه ، قال : حدثنا عبد العزیز بن یحیى قال : حدثنا المغیرة بن محمد ، [ قال : حدثنا ] عبد الغفار بن محمد بن کثیر الکلابی قال : حدثنا منصور بن أبی الاسود ، عن الاعمش ، عن المنهال بن عمرو : عن عباد بن عبد الله قال : کنا مع علی فی الرحبة ... فقال علی : ... أما والذی فلق الحبة وبرأ النسمة إن مثلنا فیکم کمثل سفینة نوح فی قومه ، ومثل باب حطة فی بنی إسرائیل ... .»

شواهد التنزیل للحاکم الحسکانی ج 1 ص 276 ح 375 پی دی اف

دوم: عبد الله بن زبیر

ابوبکر بزار (متوفای 292 هـ) می نویسد:

«حَدَّثَنَا یحْیى بْنُ مُعَلَّى بْنِ مَنْصُورٍ، ثنا ابْنُ أَبِی مَرْیمَ، ثنا ابْنُ لَهِیعَةَ، عَنْ أَبِی الأَسْوَدِ، عَنْ عَامِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الزُّبَیرِ، عَنْ أَبِیهِ: أَنَّ النَّبِی (ص) قَالَ: «مَثَلُ أَهْلِ بَیتِی مَثَلُ سَفِینَةِ نُوحٍ، مَنْ رَکبَهَا سَلِمَ وَمَنْ تَرَکهَا غَرِقَ». قَالَ الْبَزَّارُ: لَمْ نَسْمَعْهُ بِهَذَا الإِسْنَادِ إِلا مِنْ یحْیى.»

«عبد الله بن زبیر از رسول خداصلی الله علیه وآله  نقل می کند که فرمودند: مثل اهل بیت من مثل کشتی نوح علیه السلام است که هرکس در آن سوار شود سالم می ماند و هرکس آن را رها کند، غرق می شود.»

کشف الأستار عن زوائد البزار للهیثمی ، ج 3 ص 222 ح 2613 سایت شامله

بررسی سند روایت:

تمام رجال سند این روایت طبق نظرات رجالی شعیب الارنؤوط و دکتر بشار عواد معروف، ثقه هستند بجز «عبدالله بن لهیعه» که او را ضعیف یعتبر به دانسته اند؛ یعنی روایات او به شرط داشتن اسانید دیگر، معتبر می شود. البته بعضی محققین اهل سنت احادیث او را بالذات حسن یا صحیح می دانند که خواهد آمد. 

یحیى بن مُعَلَّى بن منصور، أبو عَوَانة الرازی، نزیل بغداد: صدوقٌ صاحبُ حدیثٍ، من الحادیة عشرة. ق.

• بل: ثقةٌ، فقد روى عنه جمع غفیرٌ من الثقات، وسمع منه أبو حاتم، ووثقه الخطیب، والذهبی، وذکره ابن حبان فی "الثقات".

تحریر تقریب التهذیب، ج 4 ص 102 رقم 7650

سعیدُ بن الحَکَم بن محمد بن سالم بن أبی مریم الجُمَحِی بالولاء، أبو محمد المصری: ثقةٌ ثَبْتٌ فقیةٌ، من کبار العاشرة، مات سنة أربع وعشرین، وله ثمانون سنة. ع.

تحریر تقریب التهذیب، ج 2 ص 25 رقم 2286

عبدُ الله بن لَهِیعة، بفتح اللام وکسر الهاء، ابن عُقْبة الحضرمی، أبو عبد الرحمن المصری، القاضی: صدوق، من السابعة، خَلَّطَ بعد احتراق کُتُبِه، وروایة ابن المبارک وابن وَهْب عنه أعدلُ من غیرهما، وله فی مسلم بعضُ شیءٍ مقرونٌ، مات سنة أربع وسبعین، وقد ناف على الثمانین. م د ت ق.

• بل: ضعیفٌ یُعتَبر به، وحدیثه صحیح إذا روى عنه العبادلة: ابن المبارک، وابن وهب، وابن یزید المقرئ، وابن مسلمة القعنبی، فإنهم کانوا یتتبعون أصوله فیکتبون منها.

تحریر تقریب التهذیب، ج 2 ص 258 رقم 3563

محمد بن عبد الرحمن بن نَوْفل بن خویلد بن أسَد بن عبد العُزَّى الأسدی، أبو الأسود المدنی، یتیمُ عُرْوةَ: ثقةٌ، من السادسة، مات سنة بضع وثلاثین. ع.

تحریر تقریب التهذیب، ج 3 ص 281 رقم 6085

عامرُ بن عبد الله بن الزُّبَیر بن العَوّام الأَسَدی، أبو الحارث المدنی: ثقةٌ عابدٌ، من الرابعة، مات سنة احدى وعشرین. ع.

تحریر تقریب التهذیب، ج 2 ص 172 رقم 3099

توثیق عبد الله بن لهیعه:

طبق مبنای احمد محمد شاکر، سند این روایت صحیح است؛ زیرا هم از ثقه روایت کرده و نیز ثقه از او روایت کرده است. وی گفته است:

«او ثقه و صحیح الحدیث است و درباره اش خیلی ها بدون دلیل به جهت حفظش سخن گفته اند و ما بسیاری از احادیثش را تحقیق کرده ایم و کلام علما در مورد او را فهمیده ایم، سپس متقاعد شدیم که او صحیح الحدیث است و آنچه از ضعف در روایاتش وجود دارد، تنها از جانب کسانی است که او از آن ها روایت کرده است و یا کسانی که آن ها از او روایت کرده اند و البته او نیز مانند همه ی راویان، خطا می کند.»

سنن الترمذی بتحقیق وشرح احمد محمد شاکر ، ج 1 ص 16 ح 10 چاپ شرکت مصطفی الحلبی / وهو ثقة صحیح الحدیث وقد تکلم فیه کثیرون بغیر حجة من جهة حفظه، وقد تتبعنا کثیراً من حدیثه، وتفهمنا کلام العلماء فیه فترجح لدینا أنه صحیح الحدیث، وأن ما قد یکون فی الروایة من الضعف إنما هو ممن فوقه أو ممن دونه، وقد یخطئ هو کما یخطئ کل عالم وکل راو.

وی در جای دیگر درباره ی روایتی که در سند آن عبد الله بن لهیعه قرار دارد، می نویسد:

«إسنادش صحیح است. ابن لهیعه: همان عبد الله است و او ثقه ای است که در مورد او به جهت حفظش بعد از آتش گرفتن کتاب هایش سخن گفته اند و اعتقاد ما تصحیح احادیث او است هنگامی که شخصی ثقه از حفاظ معروف از او روایت بکند.»

مسند احمد ت شاکر ، ج 1 ص 202 ح 87 سایت شامله / إسناده صحیح. ابن لهیعة: هو عبد الله، وهو ثقة تکلموا فیه من قبل حفظه بحد احتراق کتبه، ونحن نرى تصحیح حدیثه إذا رواه عنه ثقة حافظ من المعروفین.

کسی که این حدیث را از ابن لهیعه نقل کرده، سعید بن ابی مریم است که همه ی صاحبان صحاح سته از او حدیث نقل کرده اند و ذهبی از او به عنوان حافظ، علامه، فقیه و محدث یاد می کند.

سیر أعلام النبلاء  ج 10   ص 327 سعید بن أبی مریم ( ع ) هو الحافظ العلامة الفقیه محدث الدیار المصریة أبو محمد سعید بن الحکم بن محمد بن سالم الجمحی مولاهم المصری.

بنابراین بی هیچ شکی سند این روایت از نظر احمد شاکر صحیح بوده است.

شیخ أحمد محمد منسی نیز در رساله ی «رفع الاصر عن قاضی مصر - رسالة فی حال الامام ابن لهیعة» نظر احمد شاکر را ترجیح داده و نوشته است:

«وقد ترجح عندی رأی العلامة احمد شاکر رحمه الله - وان ابن لهیعة : ثقة - و ترجح عندی ایضاً عدم ثبوت الضعف الیه ... .»

https://majles.alukah.net/t121809/

دکتر حسن مظفر الرزو نیز در کتاب «الإمام المحدث عبد الله بن لهیعة دراسة نقدیة تحلیلیة مقارنة فی تصحیح منزلته وأحادیثه» بعد از نقل همه ی اقوال علما درباره ی ابن لهیعه، چنین نتیجه گیری می کند:

«احادیثی از ابن لهیعه که عبادله از او نقل کرده اند؛ یعنی قتیبه بن سعید، حسن بن موسی، محمد بن رمح و ابو الأسود، کاملا صحیح هستند ... و البته بر ضعف بقیه ی احادیث او حکم نمی شود مگر با دلیل قاطعی که فقدان شرطی از شروط شش گانه ی قبول حدیث را اثبات کند و اگر چنن نباشد، حدیثش حسن می شود و حتی به درجه ی صحیح لغیره نیز می رسد هنگامی که حدیثش شواهدی داشته باشد.»  

الإمام المحدث عبدالله بن لهیعة ، ص 278 پی دی اف / أحادیثه المنقوله عن العبادلة وقتیبة بن سعید والحسن بن موسى ومحمد ابن رمح وأبی الأسود صحیحة بقید الحدیث الصحیح... ولا یحکم على ضعف بقیة أحادیث إلا بدلیل قاطع یؤسسه افتقارها إلى شرط من شروط القبول الستة، وبدونها فإن حدیثه حسن ، قد یرتقی الی الصحیح لغیره عند توفر القرائن.

https://archive.org/details/immoablaPDF/page/n278/mode/2up

محمد ناصر الدین ألبانی اما روایات ابن لهیعه را در متابعات حسن دانسته است:

«قلت: ورجاله ثقات کلهم؛ لولا سوء حفظ ابن لهیعة، ولکن لا بأس به فی الشواهد.»

صحیح ابی داود ج 6 ص 242 سایت شامله

وی در کتاب دیگرش می نویسد:

«عن عبد الله بن لهیعة : حدثنا أبو یونس سلیم بن جبیر مولى أبی هریرة أنه سمع أبا هریرة یقوله مرفوعا بلفظ : " کل نفس کتب علیها الصدقة کل یوم ... " إلخ بنحوه . رواه ( 2 / 350 ) عن حسن عنه . و هو إسناد حسن فی المتابعات .»

السلسلة الصحیحة ج 3 ص 99 ح 1025

بنابراین این سند بر مبنای عده ای از علمای اهل سنت صحیح یا حسن است و طبق منهج بعضی دیگر، در متابعات حسن می شود.

سوم: عبدالله بن عباس

سند اول: روایت طبرانی از طریق ابن جبیر

ابوالقاسم طبرانی (متوفای 360 هـ) می نویسد:

حدثنا علی بن عبد العزیز ثنا مسلم بن إبراهیم ثنا الحسن بن أبی جعفر عن أبی الصهباء عن سعید بن جبیر عن بن عباس رضی الله عنهما قال قال رسول الله (ص) مثل أهل بیتی مثل سفینة نوح من رکب فیها نجا ومن تخلف عنها غرق

«ابن عباس از رسول خدا صلی الله علیه وآله نقل کرده است که فرمودند: مَثَل اهل بیت من مَثَل کشتی نوح علیه السلام است که هرکس در آن سوار شود، نجات می یابد و هرکس از آن تخلف کند، غرق می شود.»

المعجم الکبیر  ج 12   ص 34 ح 12388

بررسی سند روایت:

علی بن عبد العزیز ابن المرزبان ابن سابور الامام الحافظ الصدوق أبو الحسن البغوی

سیر أعلام النبلاء  ج 13   ص 348

مسلم بن إبراهیمَ الأزْدِی الفَرَاهِیدیُّ، بالفاء، أبو عمرو البصریُّ: ثقةٌ مأمون مُکْثِرٌ، عَمِیَ بأَخَرَة، من صغار التاسعة، مات سنة اثنتین وعشرین، وهو أکبر شیخ لأبی داود. ع.

تحریر تقریب التهذیب، ج 3 ص 370 رقم 6616

الحسن بن أبی جعفر الجفری: توثیقش می آید.

أبو الصهباء الکوفی: مقبولٌ، من السادسة. ت فق.

• بل: صدوق حسن الحدیث، فقد روى عنه جمع، وذکره ابن حبان فی "الثقات"، ولا نعلم فیه جرحًا.

تحریر تقریب التهذیب، ج 4 ص 218 رقم 8180

سعیدُ بن جُبَیْر الأسدی مولاهم، الکوفی: ثقةٌ ثبتٌ فقیةٌ، من الثالثة، وروایته عن عائشة وأبی موسى ونحوهما مرسلة، قتل بین یدی الحجاج سنة خمس وتسعین، ولم یکمل الخمسین. ع.

تحریر تقریب التهذیب، ج 2 ص 23 رقم 2277

توثیق الحسن بن أبی جعفر الجفری

الحَسن بن أبی جعفر الجُفْرِیُّ، بضم الجیم وسکون الفاء، البَصْریُّ: ضعیفُ الحدیث مع عبادته وفَضْله، من السابعة، مات سنة سبع وستین. ت ق.

تحریر تقریب التهذیب، ج 1 ص 270 رقم 1222

این راوی که تنها اشکال این سند است، نهایتا ضعیف الحدیث است و لذا سند روایاتش در متابعات و شواهد به درجه ی حسن ارتقا پیدا می کند.

نور الدین هیثمی می نویسد:

«این روایت را طبرانی در المعجم الاوسط نقل کرده و در سندش حسن بن ابی جعفر وجود دارد که درباره اش عمرو بن علی گفته است: راستگو و منکر الحدیث است و ابن عدی گفته است: راستگو است و او از کسانی است که از روی عمد دروغ نمی گوید و احادیث معتبری دارد.»

مجمع الزوائد  ج 2   ص 294 رواه الطبرانی فی الأوسط وفیه الحسن بن أبی جعفر قال عمرو بن علی صدوق منکر الحدیث وقال ابن عدی صدوق وهو ممن لم یتعمد الکذب وله أحادیث صالحة

باز در جای دیگر می نویسد:

«این روایت را طبرانی در المعجم الاوسط نقل کرده و در سندش حسن بن ابی جعفر وجود دارد که درباره اش سخن ها گفته شده و توثیق نیز شده است.»

مجمع الزوائد  ج 3   ص 169 رواه الطبرانی فی الأوسط وفیه الحسن بن أبی جعفر الجفری وفیه کلام وقد وثق

وی همچنین می نویسد:

«حسن بن ابی جعفر از جهت حافظه اش ضعیف است، ولی فی نفسه راستگو است.»

مجمع الزوائد  ج 10   ص 106 وفیه الحسن بن أبی جعفر الجفری وهو ضعیف من قبل حفظه وهو فی نفسه صدوق

لذا شعیب الارنؤوط روایت او را به دلیل داشتن شواهد، حسن لغیره دانسته است.

مسند أحمد ط الرسالة، ج 22 ص 302 ح 14411 در پاورقی ؛ سایت شامله / حسن لغیره، وهذا إسناد ضعیف لضعف الحسن بن أبی جعفر الجفری، لکنه متابع

محمد ناصرالدین البانی نیز گفته است:

«ولی حدیث حسن بن ابی جعفر متابعت می شود، همانطور که از ابن عدی نقل شد.»

سلسلة الأحادیث الصحیحة، ج 2 ص 392 ح 766 سایت شامله / لکن الحسن قد توبع کما تقدم عن ابن عدی

وی در جای دیگر می نویسد:

«می گویم: رجالش همگی ثقه هستند بجز حسن بن ابی جعفر که همان جعفری است و حافظ ابن حجر گفته است: ضعیف الحدیث است با وجود عبادت و فضلش. می گویم: اگر روایتش به روایت مرسلی که قبل از آن آمد ضمیمه شود، حدیثش به مرتبه ی حسن ارتقا می یابد ان شاء الله تعالی.»

سلسلة الأحادیث الصحیحة، ج 5 ص 17 ح 2007 قلت: ورجاله ثقات غیر الحسن بن أبی جعفر وهو الجعفری، قال الحافظ: " ضعیف الحدیث، مع عبادته وفضله ".قلت: فإذا ضم إلى المرسل الذی قبله ارتقى حدیثه إلى مرتبة الحسن إن شاء الله تعالى.

پس در نتیجه: اگر روایت حسن بن ابی جعفر سند دیگری داشته باشد، یکدیگر را تقویت می کنند و حسن می شوند و ما تا اینجا دو سند معتبر را ذکر کردیم که این سند را تقویت می کنند و به مرتبه ی حسن می رسانند.

سند دوم: روایت منصور عباسی از پدرانش

«وقال الصولی حدثنا محمد بن زکریا اللؤلؤی حدثنا جهم بن السباق الریاحی حدثنی بشر بن المفضل سمعت الرشید یقول سمعت المهدی یقول سمعت المنصور یقول حدثنی أبی عن أبیه عن ابن عباس قال قال رسول الله صلى الله علیه وسلم مثل أهل بیتی مثل سفینة نوح من رکب فیها نجا ومن تأخر عنها هلک.»

تاریخ الخلفاء للسیوطی ج 1   ص 270

چهارم: ابوذر غفاری

سند اول: سعید بن مسیب از ابوذر

«حدثنا مسلم بن إبراهیم قال: حدثنا الحسن بن أبی جعفر قال: حدثنا علی بن زید عن سعید بن المسیب عن أبی ذر قال: قال رسول الله صلى الله علیه وسلم: مثل أهل بیتی مثل سفینة نوح من رکب فیها نجا، ومن تخلف عنها غرق.»

المعرفة والتاریخ  ج 1   ص 121

بررسی سند روایت:

مسلم بن إبراهیمَ الأزْدِی: توثیقش گذشت.

الحسن بن أبی جعفر الجفری: توثیقش گذشت.

علی بن زید بن جدعان: توثیقش می آید.

سعیدُ بن المسیب بن حَزْن بن أبی وَهْب بن عمرو بن عائذٍ بن عِمْران بن مخزوم القرشیُّ المخزومی، أحدُ العلماءِ الأثبات الفقهاء الکبار، من کبار الثانیة: اتَّفَقُوا على أن مرسلاتِه أصحُّ المراسیل، وقال ابن المَدِینی: لا أعلمُ فی التابعین أوسعَ علمًا منه، مات بعد التسعین، وقد ناهز الثمانین. ع.

تحریر تقریب التهذیب، ج 2 ص 43 رقم 2396

توثیق علی بن زید بن جدعان:

علی بن زید از رجال بخاری در غیر از صحیحش و بقیه ی صحاح سته است:

تهذیب التهذیب  ج 7   ص 283 رقم 545 « بخ م 4 البخاری فی الأدب المفرد ومسلم والأربعة علی بن زید بن عبد الله بن أبی ملیکة.»

شمس الدین ذهبی نام او را در کتاب ذکر من تکلم فیه وهو موثق  ج 1   ص 140 رقم 253 ذکر کرده و در کتاب دیگرش از او به عنوان صالح الحدیث یاد کرده است:

المغنی فی الضعفاء  ج 2   ص 447 رقم 4265 علی بن زید بن جدعان صالح الحدیث

المستدرک علی الصحیحین ، ج 4 ص 551 در تعلیق بر ح 8543 بر مبنای سایت شامله

و در جای دیگر از تعلیقش بر روایتی که حاکم نیشابوری از علی بن زید نقل می کند، از آن به عنوان "إسناده قوی" یاد می کند.

المستدرک علی الصحیحین ، ج 4 ص 613 ح 8699 بر مبنای سایت شامله

محمد بن علی شوکانی سلفی او را ثقه دانسته است:

نیل الأوطار  ج 4   ص 149 حدیث بن عباس فیه علی بن زید وفیه کلام وهو ثقة

 احمد محمد شاکر نیز او را ثقه دانسته و سند احادیثش را تصحیح کرده است:

«علی بن زید بن جدعان: گذشت که در حدیث شماره 26 توثیقش کردیم و او مختلف فیه است؛ ولی آنچه که در نزد ما ارجحیت دارد، توثیق او است و ترمذی نیز احادیثی از او را تصحیح کرده است.»

مسند احمد ، ج 1 ص 504-505 ح 783 پی دی اف / «علی بن زید : هو ابن جدعان ، وقد سبق فی 26 أننا وثقناه ، وهو مختلف فیه ، والراجح عندنا توثیقه ، وقد صحح له الترمذی أحادیث.»

مسند احمد ، ج 1 ص 179 ح 26  پی دی اف / إسناده صحیح ، علی بن زید : هو ابن جدعان ، وهو ثقة .

ابو اسحاق حوینی بعد از تصحیح سند روایت او در متابعت، می گوید:

«علی بن زید فیه مقال مشهور ولکنه توبع»

خصائص الامام علی (ع) للنسائی ، ص 55 ح 47 پی دی اف

محمد ناصرالدین ألبانی نیز گفته است که اگر احادیث علی بن زید بن جدعان اسناد دیگری داشته باشند، به مرتبه ی حسن و حتی صحیح می رسند:

سلسلة الأحادیث الصحیحة ، ج 1 ص 322 ح 168 سایت شامله / فمثله یحسن حدیثه أو یصحح إذا توبع

شعیب الارنؤوط  نیز می گوید:

« این اسناد بر مدار علی بن زید بن جدعان قرار دارند و حدیث او در هنگام داشتن شواهد، حسن است و این، از آن جمله است.»

مسند أحمد ط الرسالة، ج 28 ص 44 در تعلیق ح 16832 سایت شامله / «قلنا: ویبقى مدار هذا الإسناد على علی بن زید بن جدعان، وحدیثه حسن فی الشواهد، وهذا منها.»

سند دوم: حنش از ابوذر

«حَدَّثَنَا عُبَیْدُ اللَّهِ، عَنْ إِسْرَائِیلَ، عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ، عَنْ رَجُلٍ حَدَّثَهُ عَنْ حَنَشٍ، قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا ذَرٍّ آخِذًا بِحَلَقَةِ بَابِ الْکَعْبَةِ وَهُوَ یَقُولُ: یَا أَیُّهَا النَّاسُ، أَنَا أَبُو ذَرٍّ، فَمَنْ عَرَفَنِی أَلَا وَأَنَا أَبُو ذَرٍّ الْغِفَارِیُّ، لَا أُحَدِّثُکُمْ إِلَّا مَا سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم یَقُولُ: سَمِعْتُهُ وَهُوَ یَقُولُ: " أَیُّهَا النَّاسُ، إِنِّی قَدْ تَرَکْتُ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ: کِتَابُ اللَّهِ عزوجل وَعِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی، وَأَحَدُهُمَا أَفْضَلُ مِنَ الْآخَرِ کِتَابُ اللَّهِ عزوجل وَلَنْ یَتَفَرَّقَا حَتَّى یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ، وَإِنَّ مَثَلَهُمَا کَمَثَلِ سَفِینَةِ نُوحٍ، مَنْ رَکِبَهَا نَجَا، وَمَنْ تَرَکَهَا غَرِقَ ".»

المعرفة والتاریخ  ج 1   ص 296 ح 608

بررسی سند روایت طبق برنامه جوامع الکلم:

عبید الله بن موسى العبسی: ثقة یتشیع / إسرائیل بن یونس السبیعی: ثقة / أبو إسحاق السبیعی: ثقة مکثر / حنش بن المعتمر الکنانی: مقبول

تنها اشکال سند این روایت، راوی مجهول بین ابو اسحاق و حنش است؛ اما در تعدد طرق، این اشکال برطرف می شود.

البته با اسانید دیگر، حدیث سفینه از ابو اسحاق بدون واسطه از حنش نقل شده و حاکم سندش را تصحیح کرده و سخاوی نیز آن را حسن دانسته است:

احمد بن حنبل چنین روایت می کند:

«حدثنا العباس بن إبراهیم نا محمد بن إسماعیل الأحمسی نا مفضل بن صالح عن أبی إسحاق عن حنش الکنانی قال سمعت أبا ذر یقول وهو آخذ بباب الکعبة من عرفنی فأنا من قد عرفنی ومن أنکرنی فأنا أبو ذر سمعت النبی صلى الله علیه وسلم یقول ألا إن مثل أهل بیتی فیکم مثل سفینة نوح من رکبها نجا ومن تخلف عنها هلک.»

فضائل الصحابة لابن حنبل  ج 2   ص 785 ح 1402

حاکم نیشابوری این روایت را طبق شرایط مسلم تصحیح کرده است:

المستدرک على الصحیحین  ج 2   ص 373 ح 3312 و ج 3   ص 163 ح  4720 هذا حدیث صحیح على شرط مسلم ولم یخرجاه

حافظ سخاوی نیز سند این روایت به نقل حنش از ابوذر را حسن دانسته است:

البلدانیات  ج 1   ص 186-187 عن حنش بن المعتمر ... هذا حدیث حسن

پنجم: ابو سعید خدری

شجری جرجانی (متوفای 499 هـ) چنین روایت می کند:

«أخبرنا الشریف أبو عبد الله محمد بن علی بن الحسن بن علی بن الحسین بن عبد الرحمن الحسنی البطحانی ، قال أخبرنا أبو الحسن علی بن عبد الرحمن بن أبی السری البکائی ، قال حدثنا أبو بلیل ، قال حدثنا أبی ، قال حدثنا عبد الرحمن بن أبی حماد ، عن أبی سلمة الصائغ عن عطیة عن أبی سعید الخدری قال قال رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم : ' إنما مثل أهل بیتی فیکم مثل باب حطة من دخله غفر له.»

الأمالی  ج 1   ص 199

ششم: ابو طفیل عامر بن واثله

ابو بشر الدولابی (متوفای 310 هـ) چنین روایت می کند:

«حدثنی روح بن الفرج ، قال : ثنا یحیى بن سلیمان أبو سعید الجعفی ، قال : ثنا عبد الکریم بن هلال الجعفی ، أنه سمع أسلم المکی ، قال : أخبرنی أبو الطفیل عامر بن واثلة ، قال : سمعت رسول الله [ صلی الله علیه وسلم] یقول : مثل أهل بیتی مثل سفینة نوح من رکبها نجا ، ومن ترکها غرق.»

الکنى والأسماء للدولابی ج 1   ص 232

هفتم: انس بن مالک

خطیب بغدادی (متوفای 463 هـ) چنین روایت می کند:

«علی بن محمد بن شداد أبو الحسن المطرز حدث عن محمد بن محمد الباغندی وأبی القاسم البغوی حدثنا عنه عبید الله بن محمد بن عبید الله النجار أخبرنا النجار حدثنا أبو الحسن علی بن محمد بن شداد المطرز حدثنا محمد بن محمد بن سلیمان الباغندی حدثنا أبو سهیل القطیعی حدثنا حماد بن زید بمکة وعیسى بن واقد عن أبان بن أبی عیاش عن أنس بن مالک قال قال رسول الله صلی الله علیه وسلم إنما مثلی ومثل أهل بیتی کسفینه نوح من رکبها نجا ومن تخلف عنها غرق.»

تاریخ بغداد للخطیب ج 12   ص 91 ح 6507

هشتم: سلمة بن اکوع

ابن المغازلی مالکی (متوفای 483 هـ) چنین روایت می کند:

«أخبرنا محمد بن أحمد بن عثمان، أخبرنا أبو الحسین محمد بن المظفر بن موسى بن عیسى الحافظ إذناً، حدثنا محمد بن محمد بن سلیمان الباغندی، حدثنا سوید، حدثنا عمر بن ثابت عن موسى بن عبیدة عن إیاس بن سلمة بن الأکوع عن أبیه قال: قال رسول الله صلی الله علیه وآله: مثل أهل بیتی مثل سفینة نوح من رکبها نجا.»

مناقب علی لابن المغازلی، ج 1 ص 187 ح 174 سایت شامله

تصحیح و تحسین حدیث توسط علمای اهل سنت

1. حاکم نیشابوری روایت حنش از ابوذر را تصحیح کرده است.

2. مولوی حسن الزمان حیدر آبادی سند حدیث امام علی (ع) را تصحیح کرده است.

3. دکتر سعد الشثری سند حدیث امام علی (ع) را حسن دانسته است.

4. حافظ سخاوی نیز تصریح کرده است که حدیث سفینه به دلیل کثرت طرقش، حسن است:

«این روایت، از ابن عباس، ابن زبیر و ابو سعید خدری نقل شده است که طرقش یکدیگر را تقویت می کنند و به همین خاطر، من این حدیث را تحسین کردم.»^[[4]]

5. ابن حجر هیثمی نیز می گوید: این حدیث از طرق متعددی که یکدیگر را تقویت می کنند، نقل شده است:

«از طرق متعددی که یکدیگر را تقویت می کنند، نقل شده است که: «همانا مثل اهل بیت من در میان شما همانند کشتی نوح علیه السلام است که هر کس در آن سوار شود، نجات می یابد» و در روایت مسلم آمده است که: «و هرکس از آن تخلف کند، غرق می شود.»^[[5]]

وی در کتاب دیگرش به صحت حدیث سفینه اقرار مى کند:

«و صحیح است حدیث همانا مثل اهل بیت من مثل کشتی نوح علیه السلام است؛ هرکس سوارش شد نجات یافت و هرکس از آن تخلف کرد هلاک شد.»^[[6]]

6. ملا علی قاری حنفی این حدیث را صحیح دانسته و اضافه کرده است که مجالی برای رد کردن آن نیست.^[[7]]

7. جلال الدین سیوطی نیز این حدیث را حسن دانسته است.^[[8]]

8. ابوبکر آجری شافعی (متوفای 360 هـ ) که ذهبی از او به عنوان «الامام المحدث القدوة شیخ الحرم الشریف» یاد کرده^[[9]]، این روایت را مسلّم دانسته و گفته است:

«و هرکس اهل بیت پاک رسول خدا صلی الله علیه وآله را دوست بدارد و از آنها پیروی کند و به اخلاق ایشان پیوند بخورد و متأدب به آداب آنها شود، او بر راه آشکار و صراط مستقیم و هدایت است و امید نجات او می باشد، همانطور که پیغمبر صلی الله علیه وآله فرمود: مثل اهل بیت من مانند کشتی نوح علیه السلام است که هر که بر آن سوار شود، نجات یابد و هر که جا بماند، از بین می رود.»^[[10]]

9. احمد زینى دحلان که در سرزمین حجاز، فقیه بزرگ زمان خود بوده است، مى گوید:

«و صحیح است از رسول خدا صلی الله علیه وآله از طرق بسیاری که آن حضرت فرمودند: همانا مثل اهل بیت من در میان شما، همانند مثل کشتی نوح علیه السلام است که هرکس در آن سوار شود، نجات می یابد و هرکس از آن تخلف کند، غرق می شود و در روایتی آمده است که هلاک می شود و مثل اهل بیت من در میان شما همانند مثل باب حطه در بنی اسرائیل است که هرکس داخلش شود، بخشیده می شود.»^[[11]]

10. شیخ عبدالله بن ظافر بن عبدالله الشهری در تعلیقش بر کتاب ابن حجر عسقلانی می نویسد:

«ولی ممکن است که حدیث سفینه به وسیله ی مجموع طرقش به درجه ی حسن لغیره ارتقا پیدا کند. و برای این حدیث شواهدی است از ابن عباس، ابو سعید خدری، انس و ابن زبیر ... و خلاصه ی کلام اینکه حدیث ابوذر با طرقش حسن است و خدا داناتر است.»^[[12]]