خودداری محدثان اهل سنت از نقل روایات فضائل علوی

با وجود اینکه کتب اهل سنت پر از روایات فضائل علوی است، اما روایات فراوانی نیز بوده که محدثان بزرگ مکتب سقیفه به خاطر دشمنی با حضرت علی g و یا ترس از شیعه شدن مردم، عمدا نقل نکرده اند.

در ادامه به سخن و عملکرد چند نفر از آنان در قبال احادیث فضائل علوی اشاره می کنیم.

1. عامر شعبی (متوفای 102 تا 109 هـ)

عبدالله بن احمد بن حنبل با سند صحیح (طبق نظر القحطانی)[1] از عامر شعبی که شمس الدین ذهبی از او به عنوان «امام و علامه ی عصرش (علامه ی تابعین)» یاد کرده[2] نقل می کند که می گفت:

«به تحقیق که از [نقل و ذکر] حدیث علی g کراهت داشتیم.»[3]

2. سفیان ثوری (متوفای 161 هـ)

ابو نعیم اصفهانی (متوفای 430 هـ) با سند حسن[4] از مؤمل بن اسماعیل از سفیان ثوری (متوفای 161 هـ) که ذهبی از او به عنوان «شیخ الاسلام، امام حافظان و سید و سالار عالمان عامل در زمانش و مجتهد» یاد کرده[5]، نقل می کند که گفت:

«شیعه ما را مانع شد از اینکه فضائل علی g را ذکر بکنیم.»[6]

منظور سفیان این است که اگر مذهب شیعه نبود، روایات فضائل علوی را نقل می کردیم؛ اما چون میترسیم که اگر این روایات را نقل کنیم، مردم شیعه شوند؛ لذا از بیان آنها خودداری می کنیم.

ذهبی نیز از مؤمل بن اسماعیل از سفیان ثوری نقل می کند که گفت:

«روافض (شیعیان) مرا ترک نمودند؛ چرا که من از اینکه فضائل علی g را ذکر کنم، بغض می ورزیدم.»[7]

ابو نعیم بلافاصله با سند حسن دیگر[8] نقل می کند که سفیان ثوری می گفت:

«هر کس علی g را بر ابوبکر و عمر مقدم بدارد، مهاجرین و انصار را خوار و تحقیر نموده است و من میترسم که [اعمالش] با این وجود به او نفع نرساند.»[9]

از این روایت نیز استفاده می شود که آن روایات در فضائل حضرت علی g که سفیان از نقلشان امتناع کرده، افضلیت آن حضرت نسبت به ابوبکر و عمر و سایر صحابه را اثبات می کرد و چون سفیان نقل آن ها را تحقیر مهاجرین و انصار محسوب می کرده، از این رو از نقلشان خودداری می کرده است.

3. شعبه بن حجاج (متوفای 160 هـ)

سومین شخص از محدثان بزرگ اهل سنت که از نقل روایات فضائل علوی خودداری می کرده،- و اتفاقا از نقل روایتی خودداری کرده که به قول خودش اگر آن را نقل می کرد، همه شیعه می شدند- شعبه بن حجاج است که ذهبی در شرح حال وی می نویسد:

«شعبه بن حجاج حجت، حافظ و شیخ الإسلام بود. ابن مدینی گفته که او دو هزار حدیث نقل کرده است. ثوری گفته که او در علم حدیث «امیر المؤمنین» بود. شافعی گفته که اگر شعبه نبود، کسی در عراق حدیث را نمی‌شناخت. ابوبکر بکراوی گفته که کسی را ندیده است که به اندازه شعبه خداوند را عبادت کند.»^[10]

این شخص که گفته اند از همه عابدتر بوده، این خیانت بزرگ را کرده است، دیگرانی که به اندازه او نبوده‌اند، چه خیانت ‌هایی را کرده‌اند، خدا می‌داند.

احمد بن حنبل با سند صحیح[11] از شعبه بن حجاج نقل می‌کند که گفت:

«من روایاتی را از الحکم بن عتیبة الکندی (ثقة ثبت، متوفای 113 هـ) از عبد الرحمن بن أبی لیلى الأنصاری (ثقة از طبقه دوم راویان و متوفای 83 هـ) از علی g شنیده‌ام که اگر برای شما آن‌ها را نقل کنم، به خدا سوگند «لرقصتم»؛ یعنی قطعا می رقصید (!!!) و هرگز آن‌ها را از من نخواهید شنید!»

احمد بن حنبل در ادامه می‌گوید: «همین روایت را محمود بن غیلان العدوی (ثقة) برای من نقل کرد، [با این تفاوت که شعبه گفته:اگر آن‌ها را نقل کنم،] «لترفضتم»؛ یعنی قطعا رافضی می شوید.»

ابو عبد الرحمن (عبد الله بن احمد بن حنبل) گوید: «این تعبیر درست تر است.»^[12]

توضیح اینکه: کلمات «لرقصتم» و «لترفضتم» بسیار به هم شبیه هستند و تنها در چند نقطه اختلاف دارند و همانطور که عبد الله بن احمد بن حنبل گفته: واژه ی «رفض» درست است؛ چرا که اولا: رقصیدن با شنیدن روایت، معقول نیست. ثانیا: «رفض» با علی g مرتبط بوده و این قرینه ی قوی بر تأییدش است.

ابن ابی حاتم رازی (متوفای 327 هـ) نیز با سند صحیح[13] از یحیی بن سعید القطان نقل میکند که گفت:

«ابو اسامه پیش من آمد و به همراه وی نزد شعبه رفتیم. شعبه برای ابو اسامه 40 یا 50 روایت در باب فضائل علی (g) بیان نمود و سپس به وی گفت: اگر جایگاه تو نبود، حتی یک حدیث هم برایت نقل نمیکردم.»^[14]

4. سلام بن أبی مطیع (متوفای 164 هـ)

سلام بن أبی مطیع الخزاعی _که ذهبی از او با عنوان «امام، ثقه و مقتدا» یاد کرده[15] و از رجال صحیحین و معاصر سفیان ثوری و شعبه بن حجاج است_ هنگامی که روایتی در فضیلت حضرت علی g در کتاب ابوعوانه (متوفای 176 هـ) -که ذهبی از او به عنوان «امام، حافظ و از ارکان حدیث» یاد کرده[16]_  به نقل از سلیمان بن مهران الأعمش _که ذهبی از او با عنوان «امام، شیخ الاسلام و شیخ محدثین» یاد کرده[17]_ از سالم بن أبی الجعد الأشجعی (متوفای 97 هـ) _که ذهبی با عنوان «ثقه ای از تابعین» از او یاد کرده است[18] _ دید، آن را از سلام گرفت و در تنور انداخت!

ابوبکر خلال (متوفای 311 هـ) با سند صحیح (طبق نظر دکتر زهرانی) از خالد بن خداش نقل می کند که گفت:

«سلام بن ابی مطیع نزد ابی عوانه آمد و گفت: این بدعت‌هایی را که برای ما از کوفه آوردی بیاور ببینم چه است؟ ابو عوانه کتاب‌هایش را آورد و به او داد. پس سلام بن ابی مطیع آن ها را در تنور انداخت.

راوی می گوید: از خالد پرسیدم در آن کتاب ها چه بود؟ گفت: حدیث أعمش از سالم بن ابی الجعد از ثوبان که گفت: رسول خدا n  فرمودند: «استقیموا لقریش» و احادیث دیگری مانند آن. من به خالد گفتم: این‌که مشکلی ندارد! دیگر چه؟ گفت: «حدیث علی g که من قسیم النار هستم.» به خالد گفتم: آیا این را ابو عوانه از أعمش نقل کرد؟ گفت: بله.»^[19]

5. لیث بن سعد (متوفای 175 هـ)

ابن زولاق مصری (متوفای 386 هـ) که ذهبی از او به عنوان «الشیخ العلامة المحدث المؤرخ» یاد کرده،^[20] چنین گزارش می کند:

«لیث بن سعد، فقیه مصر، هنگامی که خانه عبدالله بن لهیعه (از محدثان اهل سنت) آتش گرفت، هزار دینار برای او فرستاد و گفت: از این هزار دینار استفاده کن و کمک بگیر و ما را از فضائل علی بن ابی طالب g معاف بدار (از نقل آن خودداری کن)! عبدالله بن لهیعه آن پول را گرفت و حدیثی از فضائل علی g را برای لیث فرستاد تا او را به خشم بیاورد و عصبانی کند.»^[21]

لیث بن سعد که چنین مبلغی را جهت جلوگیری از نشر فضائل امیرالمومنین g به راوی حدیث رشوه داده، کسی است که ذهبی از او به عنوان «الإِمَامُ، الحَافِظُ، شَیْخُ الإِسْلاَمِ، وَعَالِمُ الدِّیَارِ المِصْرِیَّةِ» یاد کرده است.^[22]

6. وکیع بن جراح (متوفای 196 هـ)

یکی دیگر از بزرگان حدیث اهل سنت که از نقل روایات فضائل علوی خودداری می کرده، وکیع بن جراح است که ذهبی از او به عنوان «الامام الحافظ الثبت محدث العراق و أحد الأئمة الأعلام» یاد کرده است.^[23]

یحیی بن مَعین (متوفای 233 هـ) می گوید: «از وکیع حدیث می شنیدم، ولی از فضائل علی g هیچ حدیثی نقل نمی کرد، تا اینکه به او گفتم: چرا از آن حدیثی نقل نمی کنی؟ گفت: [به خاطر اینکه] مردم به خاطر نقل کردن آن، به ما حمله می کنند.»^[24]