حدیث اختیار (گزینش امام علی علیه السلام توسط خداوند)
هنگامی که حضرت فاطمه علیها السلام با حضرت علی علیه السلام ازدواج کردند و نیز در هنگام بیماری رسول خدا صلی الله علیه وآله ، آن حضرت به ایشان فرمودند: «آیا راضی نمی شوی که خداوند از اهل زمین دو مرد را برگزید؛ یکی از آن دو ، پدرت است و دیگری همسرت.»[1]
این روایت در کتب اهل سنت از 5 نفر از صحابه و در مجموع با 10 سند نقل شده است.
اول: ابن عباس با پنج طریق
سند اول و دوم: طبرانی در المعجم الکبیر[2] از محمد بن جابان الجندیسابوری و الحسن بن علی المعمری (صدوق حسن الحدیث) که برنامه جوامع الکلم حکم به حسن بودن سند دوم روایت طبرانی داده است.[3]
سند سوم: خطیب بغدادی به واسطه ی دو نفر از شیوخش با سند صحیح از طریق إبراهیم بن الحجاج السامی (ثقه).[4]
این دو شیخ خطیب، یکی «محمد بن أحمد المؤدب» است که مجهول الحال است و دیگری خواهر او، «أسماء بنت أحمد الأصبهانیة» که مستور است؛ زیرا دو نفر ثقه و بلکه دو عالم بزرگ اهل سنت؛ یعنی خطیب بغدادی و ابو علی اصفهانی (متوفای 515 هـ) از وی روایت نقل کرده اند و لذا این سند نیز معتبر است و از این رو سیوطی آن را حسن دانسته است.[5]
سند چهارم: خطیب بغدادی از طریق أحمد بن عبد الله الهشیمی.[6]
سند پنجم: حاکم نیشابوری در المستدرک از طریق عبد السلام بن صالح الهروی («صدوق له مناکیر وکان یتشیع وأفرط العقیلی فقال کذاب ق .» تقریب التهذیب ج 1 ص 355 رقم 4070) با تصحیح سند.[7]
دوم: ابو هریره
حاکم در المستدرک با سندی دیگر از ابوهریره همین حدیث را نقل کرده و در ذیل حدیث بعدش، سندش را تصحیح کرده است.[8]
سوم: ابو ایوب انصاری با دو سند
سند اول: طبرانی در المعجم الکبیر[9] با سند معتبر[10]
سند دوم: طبرانی در المعجم الکبیر[11] با سند حسن[12]
چهارم: علی الهلالی
طبرانی این حدیث را در المعجم الأوسط[13] با سند معتبر از او نقل کرده است.[14]
پنجم: ابو سعید خدری
مولوی امر تسری حنفی روایت ابوسعید خدری را از دارقطنی از طریق ابو هارون عبدی نقل کرده است.[15]
بنابراین، این روایت بدون شک صحیح بوده و دلالت آن هم واضح است: خداوند دو نفر را از اهل زمین برگزیده که اولی پیامبر است و دیگری هم باید وصی و جانشین او باشد.
و حداقل چیزی که از این روایت مستفاد می شود، افضلیت امیرالمومنین علیه السلام بر تمام امت است.
[[1]] «لما زوج النبی صلی الله علیه وآله فاطمة علیا قالت فاطمة یا رسول الله زوجتنی من رجل فقیر لیس له شیء فقال رسول الله صلی الله علیه وآله أما ترضین یا فاطمة أن الله عز وجل اختار من أهل الأرض رجلین أحدهما أبوک والآخر زوجک.»
[[2]] المعجم الکبیر ج 11 ص 93 ح 11153 «حدثنا محمد بن جابان الجندیسابوری والحسن بن علی المعمری قالا ثنا عبد الرزاق عن معمر عن بن أبی نجیح عن مجاهد عن بن عباس قال لما زوج النبی صلی الله علیه وآله فاطمة علیا قالت فاطمة یا رسول الله زوجتنی من رجل فقیر لیس له شیء فقال رسول الله صلی الله علیه وآله أما ترضین یا فاطمة أن الله عز وجل اختار من أهل الأرض رجلین أحدهما أبوک والآخر زوجک.»
[[3]] حکم برنامه ی جوامع الکلم: إسناده حسن رجاله ثقات عدا الحسن بن علی المعمری وهو صدوق حسن الحدیث
[[4]] تاریخ بغداد ج 4 ص 195 رقم 1886 أخبرنا أبو الحسین محمد بن أحمد بن محمد بن شاده المؤدب بأصبهان وأخته أم سلمة أسماء قالا حدثنا أبو محمد عبد الله بن محمد بن جعفر بن حبان إملاء حدثنا أبو یحیى عبد الرحمن بن سلم الرازی حدثنا محمد بن غیلان حدثنا أحمد بن صالح المقرئ عن إبراهیم بن الحجاج عن عبد الرزاق عن معمر عن بن أبی نجیح عن مجاهد عن بن عباس قال لما زوج النبی صلى الله علیه وسلم فاطمة من علی قالت فاطمة یا رسول الله زوجتنی من رجل فقیر لیس له شیء فقال النبی صلى الله علیه وسلم اما ترضین ان الله اختار من أهل الأرض رجلین أحدهما أبوک والآخر زوجک
[[5]] جامع الأحادیث ج 16 ص 236 ح 7786 قال السیوطی: خط فیه وسنده حسن
[[6]] تاریخ بغداد ج 4 ص 196 رقم 1886 وأخبرنیه أبو الحسن محمد بن عبد الواحد أخبرنا علی بن عمر الحافظ حدثنا محمد بن أحمد بن إبراهیم الکاتب حدثنا أحمد بن عبد الله بن زید الهشیمی حدثنا عبد الرزاق أخبرنا معمر عن بن أبی نجیح عن مجاهد عن بن عباس قال لما زوج النبی صلى الله علیه وسلم علیا فاطمة قالت یا رسول الله زوجتنی من عائل لا مال له فقال لها النبی صلى الله علیه وسلم أو ما ترضین ان یکون الله اطلع على أهل الأرض فاختار منهم رجلین فجعل أحدهما أباک والآخر بعلک
[[7]] المستدرک على الصحیحین ج 3 ص 140 ح 4645 أبو الصلت عبد السلام بن صالح ثنا عبد الرزاق معمر عن أبی نجیح عن مجاهد عن بن عباس قالت فاطمة زوجتنی من عائل لا مال له فذکر نحوه على شرط الشیخین
[[8]] المستدرک على الصحیحین ج 3 ص 140 ح 4645 «حدثنا أبو بکر بن أبی دارم الحافظ ثنا أبو بکر محمد بن أحمد بن سفیان الترمذی ثنا سریج بن یونس ثنا أبو حفص الأبار ثنا الأعمش عن أبی صالح عن أبی هریرة رضی الله عنه قال قالت فاطمة رضی الله عنها یا رسول الله زوجتنی من علی بن أبی طالب وهو فقیر لا مال له فقال یا فاطمة أما ترضین أن الله عز وجل اطلع إلى أهل الأرض فاختار رجلین أحدهما أبوک والآخر بعلک ... فذکر نحوه على شرط الشیخین.»
[[9]] المعجم الکبیر ج 4 ص 171 ح 4046 حدثنا محمد بن عبد الله الحضرمی ثنا محمد بن مرزوق ثنا حسین الأشقر ثنا قیس عن الأعمش عن عبایة بن ربعی عن أبی أیوب الأنصاری أن رسول الله صلی الله علیه وآله قال لفاطمة رضی الله عنها أما علمت أن الله عز وجل اطلع إلى أهل الأرض فاختار منهم أباک فبعثه نبیا ثم اطلع الثانیة فاختار بعلک فأوحى إلی فأنکحته واتخذته وصیا
[[10]] بررسی سند روایت:
محمد بن عبد الله الحضرمی: ثقة / محمد بن مرزوق الباهلی: ثقة (طبق برنامه جوامع الکلم) / الحسین بن الحسن الأشقر: صدوق. ابن حجر عسقلانی اقوال مختلف علمای اهل سنت درباره ی أشقر را اینگونه جمع بندی می کند که او راستگو است: تقریب التهذیب ج 1 ص 166 رقم 1318«الحسین بن الحسن الأشقر الفزاری الکوفی صدوق یهم ویغلو فی التشیع من العاشرة مات سنة ثمان ومائتین س» / قیس بن الربیع الأسدی: صدوق / سلیمان بن مهران الأعمش: ثقة (طبق برنامه جوامع الکلم) / عبایة بن ربعی الأسدی: در ادامه توثیقش را ذکر می کنیم / أبو أیوب الأنصاری: صحابی
توثیق عبایة بن ربعی:
این راوی هیچ جرح مفسری ندارد و تنها به خاطر نقل چنین احادیثی بعضی ها او را غالی و حتی ملحد دانسته اند !
محمد بن سعد بر او ترحم کرده است:
«عبایة بن ربعی الأسدی روى عن عمر وعلی بن أبی طالب وکان قلیل الحدیث رحمة الله علیه وبرکاته» الطبقات الکبرى ج 6 ص 127
پدر این ابی حاتم (ابو حاتم رازی) او را شیخ ( از الفاظ تعدیل) دانسته است:
«عبایة بن ربعى الأسدی کوفى ... نا عبد الرحمن قال سألت أبى عنه فقال کان من عتق الشیعة قلت ما حاله قال شیخ» الجرح والتعدیل ج 7 ص 29
ذهبی درباره ی توثیق بودن لفظ شیخ در کلام ابو حاتم، می نویسد:
قول أبی حاتم شیخ قال ولیس هذا بتضعیف قلت بل عده ابن أبی حاتم فی مقدمة کتابه من ألفاظ التوثیق وکذا الخطیب البغدادی فی الکفایة. میزان الاعتدال فی نقد الرجال ج 8 ص 143
ابن حبان او را در زمره ی افراد ثقه آورده است:
«عبایة بن ربعى الأسدی رأى جماعة من الصحابة روى عنه أهل الکوفة» الثقات ج 5 ص 281 رقم 4844
حاکم نیشابوری و ذهبی حدیث عبایة بن ربعی را طبق شروط بخاری و مسلم ، صحیح دانسته اند:
«أخبرنا علی بن محمد بن عقبة الشیبانی بالکوفة حدثنا إبراهیم بن إسحاق القاضی حدثنا یعلى بن عبید حدثنا سفیان الثوری عن سلمة بن کهیل عن عبایة بن ربعی عن علی رضی الله عنه فی قوله عز وجل ( وألزمهم کلمة التقوى ) قال لا إله إلا الله والله أکبر هذا حدیث صحیح على شرط الشیخین ولم یخرجاه» تعلیق الذهبی : على شرط البخاری ومسلم ؛ المستدرک على الصحیحین ج 2 ص 500 ح 3717
[[11]] المعجم الکبیر ج 4 ص 172 ح 4047 حدثنا محمد بن عثمان أبی شیبة ثنا یحیى الحمانی ثنا قیس بن الربیع عن الأعمش عن عبایة عن أبی أیوب أن رسول الله صلی الله علیه وآله مرض فأتته فاطمة رضی الله عنها تعوده وهو ناقه من مرضه فلما رأت ما برسول الله صلی الله علیه وآله من الجهد فذکر الحدیث بطوله
[[12]] بررسی سند روایت:
محمد بن عثمان بن أبی شیبة: صدوق حسن الحدیث / یحیى بن عبد الحمید الحمانی: در ادامه توثیقش را ذکر می کنیم
بقیه ی سند هم همان سند روایت قبلی است و حسین الاشقر (راوی متهم حدیث قبلی) نیز در این سند وجود ندارد.
توثیق یحیى بن عبد الحمید الحمانی:
تعدادی از بزرگان علم رجال اهل سنت او را توثیق کرده اند و عده ای نیز تصریح کرده اند که تضعیف او تنها به خاطر حسادت نسبت به او بوده است ؛
أبو أحمد بن عدی الجرجانی : أرجو أنه لا بأس به / أبو دواد السجستانی : کان حافظا / أحمد بن منصور الرمادی : عندى أوثق من أبی بکر بن أبی شیبة، وما یتکلمون فیه إلا من الحسد / محمد بن إبراهیم البوشنجی : ثقة / محمد بن عبد الله بن نمیر : ومرة: ثقة، ومرة: یحفظ حفظا جیدا، وما هو إلا صدوق / مصنفوا تحریر تقریب التهذیب : ضعیف یعتبر به / یحیى بن معین : صدوق مشهور، ما یقال: فیه إلا من حسد، ومرة: ثقة، ومرة: صدوق ثقة، وفی روایة ابن محرز عنه قال: کان ثقة، لا بأس به، رجل صدوق
منبع: قسمت تراجم برنامه ی جوامع الکلم و سایت موسوعة الحدیث
جالب اینکه أحمد بن منصور الرمادی که ذهبی از او به عنوان «الإمام الحافظ الضابط» یاد کرده، حمانی را ثقه تر از ابوبکر بن ابی شیبه (از محدثین بزرگ اهل سنت) دانسته است !
«وأما الرمادی فقال : هو أوثق عندی من أبی بکر بن أبی شیبة ، وما یتکلمون فیه إلا من الحسد» ترجمه: «و اما رمادی گفته است: او در نزد من از ابوبکر بن ابی شیبه (استاد بخاری) مورد اعتماد تر است و در مورد او فقط به خاطر حسادت سخنانی گفته اند.» تاریخ الإسلام ج 16 ص 455
«الرمادی ( ق ) الإمام الحافظ الضابط أبو بکر أحمد بن منصور بن سیار بن معارک الرمادی البغدادی» سیر أعلام النبلاء ج 12 ص 389
خود شمس الدین ذهبی از او به عنوان حافظ و امام کبیر یاد کرده است ؛
«یحیى بن عبد الحمید ابن عبد الرحمن بن میمون بن عبد الرحمن الحافظ الإمام الکبیر أبو زکریا بن المحدث الثقة أبی یحیى الحمانی الکوفی صاحب المسند الکبیر» سیر أعلام النبلاء ج 10 ص 526
و در کتاب دیگرش ، روایتش را حسن دانسته است ؛
قلت : وقع لنا حدیثه عالیا. أخبرنا أبو المعالی الهمدانی ... ثنا یحیى بن عبد الحمید ... ثنا علی بن أبی طالب رضی الله عنه قال : أما إنی سمعت النبی صلی الله علیه وآله یقول : لا تکذبوا علی ، فمن کذب علی معتمدا فلیلج النار. هذا حدیث حسن عال متصل ، سالم من العنعنة المحتملة للتدلیس ، قل أن یضع مثله.» تاریخ الإسلام ج 16 ص 455-456
از این رو، نور الدین هیثمی یکی از این دو سند را تحسین کرده است ؛
«رواه الطبرانی وله فی الصغیر عن أبی أیوب أیضا قال قال رسول الله صلی الله علیه وآله نبینا خیر الأنبیاء رواه بأسانید وأحدها حسن» ترجمه: «این روایت را طبرانی نقل کرده و در معجم صغیر (با همان سند اول) از ابو ایوب نیز روایت کرده است که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند: پیامبر ما بهترین پیامبران است . آن را با دو سند نقل کرده که سند یکی از آن ها حسن است.» مجمع الزوائد ج 8 ص 253
جلال الدین سیوطی نیز تصریح میکند که هیثمی این حدیث را حسن دانسته است :
أخرجه الطبرانى (4/171، رقم 4046) قال الهیثمى (8/253) : رواه بأسانید وأحدها حسن
جامع الأحادیث ، ج 6 ص 339 ح 5296 سایت شامله
[[13]] المعجم الأوسط ج 6 ص 327-328 ح 6540 حدثنا محمد بن رزیق بن جامع ثنا الهیثم بن حبیب نا سفیان بن عیینة عن علی بن علی الهلالی عن أبیه قال دخلت على رسول الله صلی الله علیه وآله فی شکاته التی قبض فیها فإذا فاطمة عند رأسه قال فبکت حتى ارتفع صوتها فرفع رسول الله صلی الله علیه وآله طرفه إلیها فقال حبیبتی فاطمة ما الذی یبکیک قالت أخشى الضیعة من بعدک قال یا حبیبتی أما علمت أن الله أطلع على الأرض اطلاعه فاختار منها أباک فبعثه برسالته ثم اطلع على ا لأرض اطلاعه فاختار منها بعلک وأوحى إلی أن أنکحک إیاه
[[14]] علمای اهل سنت اشکال سند این روایت را ، هیثم بن حبیب دانسته اند؛
نور الدین هیثمی بعد از نقل این روایت، می نویسد:
«این روایت را طبرانی در معجم کبیر و اوسط نقل کرده و در سندش هیثم بن حبیب است. ابو حاتم گفته است: منکر الحدیث است و او متهم به جعل این حدیث می باشد.»
مجمع الزوائد ج 9 ص 166«رواه الطبرانی فی الکبیر والأوسط وفیه الهیثم بن حبیب قال أبو حاتم منکر الحدیث وهو متهم بهذا الحدیث»
ابو الحسن کنانی نیز بعد از نقل این روایت می نویسد:
«این روایت را طبرانی از طریق هیثم بن حبیب نقل کرده و ذهبی گفته است: موضوع بوده و هیثم به وضع آن متهم است.»
تنزیه الشریعة ج 1 ص 166«( طب ) من طریق الهیثم بن حبیب قال الذهبى : موضوع والمتهم به الهیثم.»
هیثمی در جای دیگر می گوید: هیثم بن حبیب را ابن حبان توثیق کرده و کسی جز ذهبی تضعیفش نکرده است و علتش هم، نقل همین روایت بوده است !!
مجمع الزوائد ج 3 ص 190 «وأما الهیثم بن حبیب فلم أر من تکلم فیه غیر الذهبی إتهمه بخبر رواه وقد وثقه ابن حبان»
[[15]] ارجح المطالب فی عد مناقب اسد الله الغالب، ص 29 پی دی اف ؛ عَنْ أَبِی هَارُونَ الْعَبْدِی قَالَ أَتَیتُ أَبَا سَعِیدٍ الْخُدْرِی فَقُلْتُ لَهُ هَلْ شَهِدْتَ بَدْراً فَقَالَ نَعَمْ فَقُلْتُ أَ لَا تُحَدِّثُنِی بِشَی‌ءٍ مِمَّا سَمِعْتَهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ | فِی عَلِی وَ فَضْلِهِ فَقَالَ بَلَى أُخْبِرُک أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ | مَرِضَ مَرْضَةً نَقَهَ مِنْهَا فَدَخَلَتْ عَلَیهِ فَاطِمَةُ ÷ تَعُودُهُ وَ أَنَا جَالِسٌ عَنْ یمِینِ رَسُولِ اللَّهِ | فَلَمَّا رَأَتْ مَا بِرَسُولِ اللَّهِ مِنَ الضَّعْفِ خَنَقَتْهَا الْعَبْرَةُ حَتَّى بَدَتْ دُمُوعُهَا عَلَى خَدِّهَا فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ | مَا یبْکیک یا فَاطِمَةُ قَالَتْ أَخْشَى الضَّیعَةَ یا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ یا فَاطِمَةُ أَ مَا عَلِمْتِ أَنَّ اللَّه اطَّلَعَ إِلَى الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً فَاخْتَارَ مِنْهَا أَبَاک فَبَعَثَهُ نَبِیاً ثُمَّ اطَّلَعَ ثَانِیةً فَاخْتَارَ مِنْهُمْ بَعْلَک فَأَوْحَى إِلَی فَأَنْکحْتُهُ وَ اتَّخَذْتُهُ وَصِیاً ... (أخرجه الدارقطنی).
