نزول مستقل آیه ی تطهیر در روایات معتبر اهل سنت
یکی از ادله ی قطعی که ثابت می کند آیه ی تطهیر مختص آل عبا است و ربطی به نساء النبی صلی الله علیه وآله ندارد، روایات معتبر اهل سنت از جناب ام المومنین ام سلمه رضوان الله علیها و عمر بن ابی سلمه (پسر خوانده پیامبر) است که تصریح کرده اند آیه ی تطهیر (إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا) به طور مستقل؛ یعنی جدا از قسمت اول آیه ی 33 سوره ی احزاب (وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِینَ الزَّکَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ) نازل شده است.
بدیهی است که با پذیرش این موضوع، استدلال اهل سنت به قبل و بعد آیه ی تطهیر در سوره ی احزاب _که مختص نساء النبی است _ ابطال شده و بطلان فرضیه ی نزول آیه ی تطهیر در حق نساء النبی و سپس الحاق آل عبا به اهل البیت با دعای پیامبر (ص)، روشن تر می شود.
ناگفته نماند که هدف رسول الله صلی الله علیه وآله از کشیدن کساء بر روی آل عبا، تفسیر عملی آیه ی تطهیر بوده تا همگان (به ویژه نساء النبی) بدانند که منظور از «اهل البیت» در این آیه، فقط آل عبا هستند و لا غیر.
البته آن حضرت به گونه های دیگر نیز تفسیر این آیه را تبیین نموده اند (اینجا کلیک کنید).
روایت یکم از ام سلمه با 3 سند:
احمد بن حنبل با سه سند از جناب ام سلمه رضوان الله علیها روایت کرده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله در خانه ی او بود؛ پس حضرت فاطمه سلام الله علیها دیگی سنگی آورد که در آن خزیره (نوعی سوپ) بود و با آن نزد پیامبر رسید. پیامبر به او فرمود: « همسر و دو پسرت را فرا بخوان». امّ سلمه می گوید: علی، حسن و حسین علیهم السلام آمدند و بر پیامبر (ص) وارد شدند. آنها نشستند و از آن خزیره خوردند و این در حالی بود که پیامبر در مکانى که جاى خواب ایشان بود نشسته و یک عباى خیبرى زیر ایشان بود. امّ سلمه گوید: من در آن اتاق نماز مى خواندم که خداوند این آیه را نازل فرمود: «إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمْ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً». سپس پیامبر گوشه عبا را بر سر ایشان کشید و دست خود را بیرون آورده و به آسمان بلند کرده، عرضه داشت: «خداوندا، اینان اهل بیت و خواص من هستند، پس پلیدى را از ایشان دور کن و آن ها را کاملا پاک و پاکیزه ساز. خداوندا، اینان اهل بیت و خواص من هستند، پس پلیدى را از ایشان دور کن و آن ها را کاملا پاک گردان». امّ سلمه گوید: من سرم را داخل اتاق کردم و عرضه داشتم: اى رسول خدا، آیا من نیز با شما (اهل بیت) هستم؟ فرمود: «تو عاقبت به خیر هستى، تو عاقبت به خیر هستى.»[1]
شعیب الارنؤوط در تحقیق مسند احمد، در پاورقی، یکی از این سه سند را صحیح دانسته است:
حدیث صحیح وله أسانید ثلاثة:
أولها: عبد الله بن نُمیر، عن عبد الملک بن أبی سلیمان، عن عطاء بن أبی رباح، قال: حدثنی من سمع أمَّ سلمة. وهذا إسناد ضعیف لإبهام الراوی عن أمِّ سلمة.
وثانیها: عبد الله بن نُمیر، عن عبد الملک بن أبی سلیمان، عن أبی لیلى،عن أم سلمة. وهذا إسناد صحیح، أبو لیلى: هو الکندی، مختلفٌ فی اسمه، وهو ثقة.
وثالثها: عبد الله بن نُمیر، عن عبد الملک بن أبی سلیمان، عن أبی الجَحَّاف داود بن أبی عوف، عن شهر بن حوشب، عن أمِّ سلمة. وهذا إسناد ضعیف لضعف شهر بن حوشب. وبقیة رجاله ثقات، غیر داود بن أبی عوف، فهو صدوق.
دکتر وصی الله بن محمد عباس نیز در تحقیق کتاب فضائل الصحابة احمد، سند دوم این روایت را صحیح و سند سومش را حسن دانسته است.
فضائل الصحابة لابن حنبل ج 2 ص 588 ح 995 و 996
روایت دوم از ام سلمه:
عطاء بن یسار از جناب امّ سلمه رضوان الله علیها نقل می کند که گفت: آیه ی «إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ» در حانه من نازل شد؛ پس پیامبر صلّی الله علیه و آله به سوی علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام فرستاد [وآنها را حاضر کرد] و سپس فرمود: «اینان اهل بیت من هستند.»
این روایت را حاکم نقل و تصحیح کرده و ذهبی نیز با نظر او موافقت نموده است.[2]
شعیب الارنؤوط بعد از نقل این روایت و تصحیح حاکم و ذهبی، می نویسد:
«قلنا: لکن عبد الرحمن بن عبد الله بن دینار، ضعیف یعتبر به، وقد احتج به البخاری، وانتُقد لأجل ذلک.»
مسند احمد ط الرسالة، ج 44 ص 122 در پاورقی ح 26508
اما البانی این راوی را حسن الحدیث دانسته است:
«ثم إن عبد الرحمن بن عبد الله وإن روى له البخاری فهو متکلم فیه، وقال الذهبی فی " المیزان ": إنه صالح الحدیث وقد وثق وفی التقریب: " صدوق یخطىء ". فهو حسن الحدیث إن شاء الله تعالى.»
سلسلة الاحادیث الصحیحة، ج 2 ص 700 ح 999
روایت سوم از ام سلمه:
ابو سعید خدری از جناب امّ سلمه رضوان الله علیها نقل می کند که گفت: آیه ی «إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ» در حانه من نازل شد؛ پس من عرض کردم: یا رسول الله، آیا من از اهل بیت نیستم؟ فرمود: «تو بر خیری. تو از همسران پیامبر صلّی الله علیه و آله هستی ». و در خانه علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام بود.»[3]
این روایت را ابو جعفر طحاوی نقل کرده و سندش معتبر است.[4]
روایت چهارم از ام سلمه:
عمره بنت افعی از جناب امّ سلمه رضوان الله علیها نقل می کند که گفت: آیه ی «إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ» در حانه من نازل شد؛ یعنی در حق هفت نفر: جرئیل، میکائیل، رسول الله صلی الله علیه وآله، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام، و من در کنار در خانه بودم، پس گفتم: یا رسول الله، آیا من از اهل البیت نیستم؟ فرمود: تو از ازواج پیامبر (ص) هستی، و نفرمود: تو از اهل البیت هستی![5]
این روایت را نیز ابو جعفر طحاوی نقل کرده و سندش معتبر است.[6]
این روایت به گونه ی دیگری نیز از طریق عمار از عمره نقل شده است:
عمره همدانیه گوید: من بر ام سلمه وارد شدم و سلام کردم. گفت: که هستی؟ گفتم: من عمره همدانیه هستم ای ام المؤمنین، مرا از حالات این مردی که در میان ما او را کشتند – یعنی علی بن ابی طالب (ع) - آگاه کن؛ چون بعضی از مردم دوستدار او و بعضی دشمن او هستند و بغض او را در دل دارند.
ام سلمه گفت: آیا تو او را دوست می داری یا دشمن؟ گفتم: نه دوست دارم و نه دشمن. پس ام سلمه گفت: خدا این آیه را فرستاد که: «خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد.» و در خانه فقط جبرئیل، رسول خدا، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام بودند؛ پس من عرض کردم: ای رسول خدا، من هم از اهل بیت هستم؟ حضرت فرمود: تو در نزد خدا صاحب درجه ی خوبی هستی. دوست داشتم که پیغمبر (ص) جواب مرا بله بدهد که اگر چنین می فرمود، برای من از تمام روی زمین و جاهایی که آفتاب بر آن می تابد بهتر بود![7]
این روایت را نیز طحاوی نقل کرده و سندش معتبر است.[8]
روایت از عمر بن ابی سلمة:
عمر بن ابی سلمه (پسر خوانده پیامبر) گوید: هنگامی که این آیه در خانه ی ام سلمه بر پیامبر صلی الله علیه وآله نازل شد: «إنما یُرِیدُ الله لِیُذْهِبَ عَنْکُمْ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا» ایشان فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام را فراخواند و علی (ع) پشت سر ایشان بود؛ پس آن ها را با کساء پوشاند و سپس فرمود: خداوندا، اینان اهل بیت من هستند؛ پس پلیدى را از ایشان دور کن و آن ها را کاملا پاک گردان. ام سلمه گفت: آیا من هم همراه آن ها هستم، ای پیامبر خدا؟ فرمود: تو بر جایگاه خود هستی و تو بر خیری.[9]
این روایت را ترمذی نقل کرده و سندش را شعیب الارنؤوط حسن دانسته است.[10]
[1] مسند احمد ط الرسالة، ج 44 ص 118-120 ح 26508 حَدَّثَنَا عَبْدُ اللهِ بْنُ نُمَیْرٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ الْمَلِکِ یَعْنِی ابْنَ أَبِی سُلَیْمَانَ، عَنْ عَطَاءِ بْنِ أَبِی رَبَاحٍ، قَالَ: حَدَّثَنِی مَنْ سَمِعَ أُمَّ سَلَمَةَ، تَذْکُرُ أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَانَ فِی بَیْتِهَا، فَأَتَتْهُ فَاطِمَةُ بِبُرْمَةٍ، فِیهَا خَزِیرَةٌ، فَدَخَلَتْ بِهَا عَلَیْهِ، فَقَالَ لَهَا: " ادْعِی زَوْجَکِ وَابْنَیْکِ " قَالَتْ: فَجَاءَ عَلِیٌّ، وَالْحُسَیْنُ، وَالْحَسَنُ، فَدَخَلُوا عَلَیْهِ، فَجَلَسُوا یَأْکُلُونَ مِنْ تِلْکَ الْخَزِیرَةِ، وَهُوَ عَلَى مَنَامَةٍ لَهُ عَلَى دُکَّانٍ تَحْتَهُ کِسَاءٌ خَیْبَرِیٌّ. قَالَتْ: وَأَنَا أُصَلِّی فِی الْحُجْرَةِ، فَأَنْزَلَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ هَذِهِ الْآیَةَ: {إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا} [الأحزاب: 33] قَالَتْ: فَأَخَذَ فَضْلَ الْکِسَاءِ، فَغَشَّاهُمْ بِهِ، ثُمَّ أَخْرَجَ یَدَهُ، فَأَلْوَى بِهَا إِلَى السَّمَاءِ، ثُمَّ قَالَ: " اللهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَیْتِی وَخَاصَّتِی ، فَأَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ، وَطَهِّرْهُمْ تَطْهِیرًا، اللهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَیْتِی وَخَاصَّتِی، فَأَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ، وَطَهِّرْهُمْ تَطْهِیرًا " قَالَتْ: فَأَدْخَلْتُ رَأْسِی الْبَیْتَ، فَقُلْتُ: وَأَنَا مَعَکُمْ یَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: " إِنَّکِ إِلَى خَیْرٍ، إِنَّکِ إِلَى خَیْرٍ " قَالَ عَبْدُ الْمَلِکِ، وَحَدَّثَنِی أَبُو لَیْلَى، عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ، مِثْلَ حَدِیثِ عَطَاءٍ، سَوَاءً قَالَ: عَبْدُ الْمَلِکِ، وَحَدَّثَنِی دَاوُدُ بْنُ أَبِی عَوْفٍ أَبُو الْجَحَّافِ، عَنْ شَهْرِ ابْنِ حَوْشَبٍ، عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ بِمِثْلِهِ سَوَاءً
[2] المستدرک على الصحیحین ج 3 ص 158 ح 4705 قال الذهبی فی التلخیص: على شرط البخاری / حَدَّثَنَا أَبُو بَکْرٍ أَحْمَدُ بْنُ سَلْمَانَ الْفَقِیهُ، وَأَبُو الْعَبَّاسِ مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ، قَالا: ثنا الْحَسَنُ بْنُ مُکْرَمٍ الْبَزَّارُ، ثنا عُثْمَانُ بْنُ عُمَرَ، ثنا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ دِینَارٍ، عَنْ شَرِیکِ بْنِ أَبِی نَمِرٍ، عَنْ عَطَاءِ بْنِ یَسَارٍ، عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ، قَالَتْ: فِی بَیْتِی نَزَلَتْ:« إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ» قَالَتْ: فَأَرْسَلَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ إِلَى عَلِیٍّ، وَفَاطِمَةَ، وَالْحَسَنِ، وَالْحُسَیْنِ، فَقَالَ: " هَؤُلاءِ أَهْلُ بَیْتِی ". هَذَا حَدِیثٌ صَحِیحٌ عَلَى شَرْطِ الْبُخَارِیِّ وَلَمْ یُخَرِّجَاهُ
[3] شرح مشکل الاثار ج 2 ص 241 حدثنا فَهْدٌ حدثنا أبو غَسَّانَ حدثنا فُضَیْلُ بن مَرْزُوقٍ عن عَطِیَّةَ عن أبی سَعِیدٍ عن أُمِّ سَلَمَةَ قالت نَزَلَتْ هذه الآیَةُ فی بَیْتِی إنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمْ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا فَقُلْت یا رَسُولَ اللهِ أَلَسْتُ من أَهْلِ الْبَیْتِ فقال أَنْتِ على خَیْرٍ إنَّکِ من أَزْوَاجِ النبی صلی الله علیه وسلم وفی الْبَیْتِ عَلِیٌّ وَفَاطِمَةُ وَالْحَسَنُ وَالْحُسَیْنُ
[4] بررسی سند روایت:
فهد بن سلیمان النحاس: ثقة ثبت / مالک بن إسماعیل النهدی: ثقة متقن صحیح الکتاب / الفضیل بن مرزوق الأغر: صدوق حسن الحدیث / عطیة بن سعد العوفی: شعیب الارنؤوط روایات او را در متابعات حسن دانسته و تصریح کرده که این روایت وی، از این قسم است. عطیة -وهو ابن سعد العوفی - ضعیف، لکن حدیثه حسن فی الشواهد، وهذا منها. شرح مشکل الآثار، ج 2 ص 241 ح 768 / أبو سعید الخدری: صحابی
[5] شرح مشکل الاثار ج 2 ص 238 حَدَّثَنَا الْحُسَیْنُ بْنُ الْحَکَمِ الْحِبَرِیُّ الْکُوفِیُّ، حَدَّثَنَا مُخَوَّلُ بْنُ مُخَوَّلِ بْنِ رَاشِدٍ الْحَنَّاطُ، حَدَّثَنَا عَبْدُ الْجَبَّارِ بْنُ عَبَّاسٍ الشِّبَامِیُّ، عَنْ عَمَّارٍ الدُّهْنِیِّ، عَنْ عَمْرَةَ بِنْتِ أَفْعَى، عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ، قَالتْ: نَزَلَتْ هَذِهِ الآیَةُ فِی بَیْتِی:« إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا» یَعْنِی فِی سَبْعَةٍ: جَبْرَائِیلَ، وَمِیکَائِیلَ، وَرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم وَعَلِیٍّ، وَفَاطِمَةَ، وَالْحَسَنِ، وَالْحُسَیْنِ عَلَیْهِمُ السَّلامُ، وَأَنَا عَلَى بَابِ الْبَیْتِ، فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، أَلَسْتُ مِنْ أَهْلِ الْبَیْتِ؟ قَالَ: " إنَّکِ مِنْ أَزْوَاجِ النَّبِیِّ عَلَیْهِ السَّلامُ "، وَمَا قَالَ: إنَّکِ مِنْ أَهْلِ الْبَیْتِ.
[6] بررسی سند روایت:
الحسین بن الحکم الحبری: ثقة / مخول بن إبراهیم النهدی: صدوق شیعی بغیض / عبد الجبار بن العباس الشبامی: صدوق یتشیع / عمار بن معاویة البجلی: ثقة / عمرة بنت أفعى الکوفیة: «عمرة الهمدانیة کوفیة تابعیة ثقة.» معرفة الثقات للعجلی ج 2 ص 457 رقم 2345
[7] شرح مشکل الاثار ج 2 ص 244 حدثنا فَهْدٌ حدثنا سَعِیدُ بن کَثِیرِ بن عُفَیْرٍ حدثنا ابن لَهِیعَةَ عن أبی صَخْرٍ عن أبی مُعَاوِیَةَ الْبَجَلِیِّ عن عَمْرَةَ الْهَمْدَانِیَّةِ قالت أَتَیْتُ أُمَّ سَلَمَةَ فَسَلَّمْتُ علیها فقالت من أَنْتِ فقلت عَمْرَةُ الْهَمْدَانِیَّةُ فقالت عَمْرَةُ یا أُمَّ الْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرِینِی عن هذا الرَّجُلِ الذی قُتِلَ بین أَظْهُرِنَا فَمُحِبٌّ وَمُبْغِضٌ تُرِیدُ عَلِیَّ بن أبی طَالِبٍ قالت أُمُّ سَلَمَةَ أَتُحِبِّینَهُ أَمْ تُبْغِضِینَهُ قالت ما أُحِبُّهُ وَلاَ أُبْغِضُهُ فقالت أَنْزَلَ اللَّهُ هذه الآیَةَ إنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ إلَى آخِرِهَا وما فی الْبَیْتِ إِلاَّ جِبْرِیلُ وَرَسُولُ اللهِ صلی الله علیه وآله وَعَلِیُّ وَفَاطِمَةُ وَحَسَنٌ وَحُسَیْنٌ علیهم السلام فَقُلْت یا رَسُولَ اللهِ أنا من أَهْلِ الْبَیْتِ فقال إنَّ لَک عِنْدَ اللهِ خَیْرًا فَوَدِدْتُ أَنَّهُ قال نعم فَکَانَ أَحَبَّ إلَیَّ مِمَّا تَطْلُعُ علیه الشَّمْسُ وَتَغْرُبُ
[8] بررسی سند روایت:
فهد بن سلیمان النحاس: ثقة ثبت / سعید بن عفیر الأنصاری: ثقة / عبد الله بن لهیعة الحضرمی: احمد شاکر در مورد او مفصل تحقیق کرده و در نهایت وی را ثقه و صحیح الحدیث دانسته است. سنن الترمذی بتحقیق وشرح احمد محمد شاکر ، ج 1 ص 16 ح 10 وهو ثقة صحیح الحدیث ... / حمید بن أبی المخارق المدنی: صدوق حسن الحدیث / عمار بن معاویة البجلی: ثقة / عمرة بنت أفعى الکوفیة: «عمرة الهمدانیة کوفیة تابعیة ثقة.» معرفة الثقات للعجلی ج 2 ص 457 رقم 2345
[9] سنن الترمذی ج 5 ص 351 ح 3205 حدثنا قُتَیْبَةُ حدثنا محمد بن سُلَیْمَانَ الْأَصْبَهَانِیِّ عن یحیى بن عُبَیْدٍ عن عَطَاءِ بن أبی رَبَاحٍ عن عُمَرَ بن أبی سَلَمَةَ رَبِیبِ النبی صلی الله علیه وسلم قال لَمَّا نَزَلَتْ هذه الْآیَةُ على النبی صلی الله علیه وسلم ( إنما یُرِیدُ الله لِیُذْهِبَ عَنْکُمْ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا ) فی بَیْتِ أُمِّ سَلَمَةَ فَدَعَا فَاطِمَةَ وَحَسَنًا وَحُسَیْنًا فَجَلَّلَهُمْ بِکِسَاءٍ وَعَلِیٌّ خَلْفَ ظَهْرِهِ فجللهم بِکِسَاءٍ ثُمَّ قال اللهم هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَیْتِی فَأَذْهِبْ عَنْهُمْ الرِّجْسَ وَطَهِّرْهُمْ تَطْهِیرًا قالت أُمُّ سَلَمَةَ وأنا مَعَهُمْ یا نَبِیَّ اللَّهِ قال أَنْتِ على مَکَانِکِ وَأَنْتِ على خَیْرٍ قال هذا حَدِیثٌ غَرِیبٌ من حدیث عَطَاءٍ عن عُمَرَ بن أبی سَلَمَةَ
شرح مشکل الآثار، ج 2 ص 244 ح 771
بررسی سند روایت:
قتیبة بن سعید الثقفی: ثقة ثبت / محمد بن سلیمان بن الأصبهانی: مقبول. ذهبی نام او را در کتاب ذکر من تکلم فیه وهو موثق ج 1 ص 162 رقم 300 آورده و گفته است: «محمد بن سلیمان الأصبهانی س عن التابعین قال أبو حاتم لا بأس به ولا یحتج به.» / یحیى بن عبید المخزومی: ثقة / عطاء بن أبی رباح القرشی: ثبت رضی حجة إمام کبیر الشأن / عمر بن أبی سلمة القرشی: صحابی صغیر
